Ủ TRO

TRO BẾP CỦI

Tro là một chu kỳ vận hành của lửa, có tính chuyển tiếp sinh tử và tái sinh, mà liên quan đến bếp củi với các trạng thái sau

– Lửa

– Củi

– Mạt cưa, vỏ bào

– Rơm, trấu

– Than, xỉ

– Tro

– Tàn

– Khói

– Muội

– Bồ hóng

– Nhọ (có nhiều dầu)

TRO & BỘ VÔI MUỐI

Tro chứa nhiều khoáng chất, có muối nên có tác dụng bổ dưỡng, làm mát và sát khuẩn.

Với người xưa, tro bếp là của quý, luôn được tích trữ để cần dùng là có ngay.

Trong nhà xưa có hai khoáng chất phải tích trữ là muối và vôi, ứng với câu thành ngữ “đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”.

– muối trong nhà có hai dạng chính là muối nước (muối biển) và muối lửa (muối tro, muối bếp),

– vôi trong nhà cũng có hai dạng là vôi lửa (vôi sống và các dang vật chất chứa vôi sống như đá vôi) và vôi nước (vôi tôi và các dạng vật chất chứa vôi tôi)

Muối mỏ và muối hầm, đặc biệt là muối hầm phi tự nhiên, tạo ra bằng cách nung muối biển trong lò, không phải là trạng thái muối phù hợp trong nấu ăn của người Việt. Muối biển làm khô, gọi là muối rang chỉ được tạo ra trong một số món ăn đặc biệt như muối vừng. Ăn thường xuyên loại muối nước quá lửa làm mất nước thì cơ thể sẽ mất muối nước là nguyên tố trọng yếu với máu và vận hành của thận, và cũng mất luôn muối lửa.

Vôi sống vừa đem trong lò ra không phải là trang thái phù hợp đối với ngôi nhà, kể cả tôi vôi trong hố vườn cũng không hợp, mà vôi sống chỉ có thể xuất hiện ở lò vôi.

SÀNG TRO

Tro sạch ở dạng bột mịn định kỳ được lấy từ bếp, sau khi lọc hết than và tạp chất bẩn, được cho vào bình để khi cần lấy ra.

Tro lấy ra từ bếp sẽ dính các tạp chất như xỉ than, gỗ vụn, cành cây, mạt cưa, mùn cưa, vỏ trấu, gỉ sắt của kiềng bếp, gạch, cát, đất …

Cần sàng tro bằng giá, có thể dùng giá vo gạo.

Tro lấy ra từ bếp có 2 dạng chính là tro bụi và tro than. Tro bếp được sàng qua hai bước

– Tách tro bụi ra khỏi tro than, nói cách khác là làm vỡ các phần than đã hoá tro

– Tách mịn tro than ra khỏi tạp chất

Cả hai bước này đều tạo nhiều tro bụi, nên chỉ cần sàng dạng lắc hoặc đảo.

DÙNG TRO

Tro được sử dụng theo hai cách

– Ủ tro

– Sử dụng trực tiếp không ủ

Tro dùng trực tiếp không ủ

– Sử dụng thay cho muối

– Ngâm gạo với nước tro qua đêm để làm bánh tét, bánh ú … thì bánh mềm, dẻo, kết dính tốt và có mùi vị đặc trưng

– Ngâm đồ ăn đặc biệt đồ ăn sống hay đồ muối

– Chống ẩm mốc cho thực phẩm

– Ủ giấm, bảo quản hoa quả xanh

– Bảo quản hạt giống và để ngâm hạt giống kích nảy mầm

– Phủ lên các vết thương trên da dang ghẻ lở, chốc đầu, nấm da, giời leo, bỏng … vừa có tác dụng sát khuẩn, vừa có tác dụng làm khô, sát khuẩn, xe vết thương và giúp lên da non, đặc biệt dùng cho cả người vật nuôi

– Trị mụn

– Triệt lông, đắp tro cùng lá bưởi

– Rắc số đồ dùng bị nấm cục bộ, như chiếu

– Chống mốc và mối mọt cho các đồ dùng tiếp xúc với da như chiếu

– Lọc nước

– Loc không khí

– Rắc vào đất,

– Rắc vào hố phân …

Ủ tro có hai dạng

– Ủ nước : để làm nước giặt rửa

– Ủ lửa : để giữ lửa lâu dài ở dạng hơi ấm, không bốc lên thành ngọn

Ủ TRO LỬA

Ủ lửa có hai dạng

– Ủ than để ninh, hầm …

– Ủ tro để giữ lửa qua đêm hoặc từ lần nấu cơm này sang lần nấu cơm khác

Tro từ củi, rơm, trấu… có khả năng cách nhiệt rất tốt. Khi phủ một lớp tro dày lên trên những thanh củi đang cháy âm ỉ, nó sẽ ngăn không cho không khí tiếp xúc trực tiếp với lửa, khiến ngọn lửa không thể bùng lên nhưng cũng không bị tắt hoàn toàn. Than hồng sẽ tiếp tục âm ỉ cháy rất lâu bên trong lớp tro ủ, có thể từ vài giờ cho đến sáng hôm sau.

Cách bước ủ tro thường được thực hiện vào buổi tối trước khi đi ngủ.

– Chuẩn bị nhiên liệu cháy tốt: Người xưa thường dùng những loại củi chắc, ít nhựa, cháy lâu thành than hồng (như củi xoan, củi mít, củi thân cây rụng lá…). Rơm nén thành bện hoặc trấu cũng là lựa chọn phổ biến.

– Đốt lửa và chờ thời điểm : Đun nấu bình thường cho đến khi công việc nấu nướng gần xong. Quan sát khi các khúc củi đã cháy gần hết, không còn ngọn lửa lớn mà chủ yếu là than hồng đỏ rực, đó là thời điểm lý tưởng nhất để ủ.

– Thao tác ủ tro:

– – – Dùng tro bếp sạch: Lấy tro từ các lần đốt trước đó (đã nguội hoàn toàn). Tro này phải khô ráo, không lẫn tạp chất dễ cháy.

– – – Dồn toàn bộ than hồng vào giữa bếp: Dùng que cời hoặc chiếc đũa bếp, dồn tất cả các mẩu than hồng vào thành một đống gọn ở trung tâm bếp lò.

– – – Phủ kín bằng lớp tro dày: Rắc từ từ lớp tro khô lên trên đống than hồng. Lớp tro phải đủ dày (thường từ 5-10cm) để cách nhiệt tốt, nhưng cũng không được nén quá chặt khiến than hồng bị ngạt hoàn toàn.

– – – Đậy bếp (nếu có): Với những loại bếp có nắp đậy (như bếp lò xây), việc đậy nắp lại sẽ giúp giữ nhiệt và an toàn hơn.

Sáng hôm sau, khi cần nhóm bếp lại, việc trở nên vô cùng dễ dàng:

– Dùng que cời nhẹ nhàng gạt lớp tro phủ trên cùng sang một bên.

– Những thanh củi vẫn còn ánh hồng bên dưới sẽ lộ ra.

– Chỉ cần thêm một ít rơm, giấy vụn hoặc mồi dễ cháy lên trên và thổi, ngọn lửa sẽ bùng lên ngay lập tức. Việc này tiết kiệm rất nhiều công sức và diêm (khi xưa diêm là thứ đắt đỏ).

Lưu ý

– Tuyệt đối an toàn: Dù đã ủ kỹ, bên trong vẫn còn nhiệt độ rất cao. Phải đảm bảo bếp được đặt ở nơi an toàn, xa các vật dụng dễ cháy như củi, rơm rạ. Tuyệt đối không để trẻ em hoặc vật nuôi lại gần.

– Không ủ trong nhà kín : Phải đảm bảo phòng có đủ thông gió để tránh tích tụ khí CO (carbon monoxide) – một loại khí không mùi, không màu, rất nguy hiểm. Người xưa thường có nhà bếp tách biệt hoặc thông thoáng.

– Kiểm tra kỹ trước khi đi ngủ: Luôn đảm bảo rằng tất cả các khúc củi đã được dồn vào giữa và phủ kín, không có tàn lửa nào bị bỏ sót bên ngoài.

Ủ TRO NƯỚC

Tro ủ nước có nhiều cách ủ và cách dùng

– Ủ một vài tuần mới dùng, ủ qua đêm, ử vài chục phút đến giờ

– Tỷ lệ ủ là 1 nắm tro 1 bát nước, 1 chậu nước hoặc có thể lên đến 1 lu nước tro được đổ nửa lu tro

– Nước tro có thể dùng ngay rồi đổ đi hoặc ủ 1 ngày dùng cả tháng, ử vài tuần dùng cả tháng

Nước rửa bát : Tro sạch được ngâm nước (5-6 phần lu là nước 1 phần tro), đậy kín trong khoảng 2 tuần, thì có thể lấy ra làm nước rửa bát. Cần đặc thì thêm tro.

Nước gội đầu và giặt : Có nhà chỉ ủ tro một ngày, với tỷ lê nước đầy lu, tro nửa lu rồi có thể dùng để gội đầu và tắm luôn, khi tro lắng sau 1 ngày dùng được luôn. Vì tỷ lệ tro cao nên nước tro này có bọt, có thể dùng để gội đầu và ngâm giặt quần áo. Tro ngâm kiểu này dùng được khoảng 1 tháng.

Nói chung một gia đình chỉ cần 1 lu gốm ngâm tro là đủ, ngâm đặc để khi cần thì gội đầu, vừa giặt đồ, mà khi cần rửa bát thì pha loãng ra.

Nước tro ngâm hạt giống : Tro pha với nước dùng để ngâm hạt giống trước khi đem gieo hạt

Nước tro ngâm thực phẩm : Thực phẩm ngâm nước tro loãng vài chục phút hoặc vài giờ

Nước tro ngâm gạo làm bánh : Gạo ngâm qua đêm với nước tro bếp, dùng làm bánh lọt, bánh canh, bánh tét, bánh ú…

Nước tưới cây : Cũng có thể pha tro với nước để tưới cây, mà không cần ủ lâu, đặc biệt vào mùa mưa

Bã tro sau khi ủ nước đem làm phân bón rất tốt và không làm xót cây như bón tro trực tiếp mang từ bếp ra (chỉ bón trực tiếp như vậy vào mùa mưa)