ĐỀN TRÌNH NGŨ NHẠC CỦA CHÙA HƯƠNG
Đền Trình chùa Hương là ngôi đền nhỏ nằm ngay bên bìa phải của dòng Suối Yến cách bến đò khoảng 500m thuộc tuyến du lịch chính đi vào chùa Thiên Trù và động Hương Tích trong quần thể di tích và danh thắng Chùa Hương.
Đền Trình được xây dựng dưới chân núi Ngũ Nhạc, nên còn gọi là Ngũ Nhạc Linh Từ. Ngũ Nhạc là một dãy núi gồm 5 ngọn núi liền kề nhau tạo thành một vệt, xưa kia là rừng của cư dân làng Yến Vĩ.
Trước đây đền Trình nằm trong một khu vực rừng núi rậm rạp những bụi tre, những bụi cây vả, chen với nhiều loại cây rừng. Cọp thường lui tới, đôi khi cọp uống nước hay bắt cá ở bờ suối ngay sát đền. Những người yếu bóng vía lại thấy cả ma nữa. Các bà đứng tuổi trong làng kể chuyện đời cũ, còn nói đến cọp Sao Sa, ma Đường Sáo hoặc nền đất Trụ lắm hùm tinh, nền Đình lắm chó sói. Xưa, trẻ con đang khóc mà nghe thấy người lớn đem chuyện ma giấu trâu, cọp rình người ở Hốc Hợp, Đồng Bèo ra dọa là thôi không dám khóc nữa. Sao Sa, Đường Sáo, đất Trụ, nền Đình, Đồng Bèo, Hốc Hợp… đều ở quanh đền Trình.
Gần Đền Trình có cầu Hội, bắc trên suối Yến lối đi vào chùa Thánh Sơn. Tên cầu lấy theo tên làng Hội Xá.
Xa xưa đây chỉ là một ngôi đền nhỏ, thờ vị thần tướng đã có công đánh giặc Ân phù vua Hùng Huy Vương, tên là Hùng Lang.
SỰ TÍCH HÙNG LANG – HOÀNG HỔ ĐẦU THAI
– SỰ TÍCH HÙNG LANG – CON TIÊN NỮ YẾN VĨ
Truyền thuyết và Thần phả kể rằng: Vào đời Vua Hùng Huy Vương thứ 6, ở bộ Vũ Ninh quận Siêu Loại Hương Vĩnh Thế có một gia đình lạc tướng dòng dõi nhà vua tên là Hùng An (hay người dân Yến Vĩ thường gọi là Hùng Công – một cách gọi tránh phạm huý) lấy vợ người làng Yến Vĩ tên là Nguyễn Thị (cách gọi chung cho các bậc phu nhân nhằm tránh phạm huý). Vợ chồng ông bà đức độ cao siêu, hay làm việc thiện với dân, nhưng hiềm nỗi Hùng Công tuổi đã cao mà chưa sinh được quý tử nối nghiệp.
Một hôm bà Nguyễn nói với ông Hùng Công: “Thiếp kết duyên với Vương gia là do thiên định, thiếp xin về quê Hương Tích, cầu xin quý tử để nối nghiệp vương gia”. Hùng Công nghe nói ngỡ ngàng, vội sai gia nhân sắm sửa lễ nghi tháp tùng bà đi về Hương Tích.
Trong những ngày nghỉ lại ở hương thôn Yến Vĩ bà Nguyễn Thị đi vào núi Ngũ Nhạc, ngồi nghỉ dưới gốc cây vạn tuế. Khi ngả lưng thiếp đi, bà gặp thần núi cho biết: “Tiên nữ giáng trần nay đã gần đến định kì về trời, thiên đình cho Hoàng Hổ tinh xuống đầu thai làm con, mai sau cứu nước phù Vua trả nghĩa mối trần duyên…”. Bà Nguyễn giật mình tỉnh giậy, vừa lo, vừa mừng bái tạ thần linh trở lại hương thôn Yến Vĩ. Hôm sau bà cùng gia nhân thu xếp hành trang, cảm tạ bô lão, dân hương Yến Vĩ về Vĩnh Thế.
Về đến nhà bà kể lại chuyện cho Hùng Công nghe. Hùng Công biết là trời cho thần tướng xuống đầu thai làm con mình, nhưng cũng rất lo buồn vì chỉ còn một thời gian ngắn nữa thôi là vợ chồng li biệt. Buồn vui lẫn lộn, Hùng Công không nói lên lời. Thấm thoắt ngày qua, đến giờ ngọ ngày mồng sáu tháng ba năm Canh Tuất bà Nguyễn sinh ra một người con trai mặt vuông chán rộng, tay dài quá gối, tướng mạo đã lộ vẻ oai phong. Vợ chồng Hùng Công cùng gia nhân vui mừng không xiết đặt tên cho con là Hùng Lang.
Để tạ ơn trời đất, Hùng Công lại sai gia nhân cùng bà Nguyễn về núi Ngũ Nhạc làm lễ. Sau những ngày làm lễ ở hương thôn Yến Vĩ, Hùng Công được gia nhân báo tin rằng bà Nguyễn đã hoá về trời để lại cho Hùng Công một phong thư:
“Phong thư hảo tín giáng nhân gian
Ký giữ lang quân đắc tự khan
Xuất thế sơn thần lai hữu hỷ
Giao hồi nguyện báo dĩ thừa hoan”
Dịch:
“Phong thư gửi lại chốn nhân gian
Đọc kỹ lang quân sẽ rõ ràng
Thần núi xuống trần mừng để lại
Ngày sau giúp nước cứu dân an”.
Hùng Công đọc thư lòng đau khôn xiết vội cùng gia nhân, già lão hương dân Yến Vĩ lo việc an nghỉ cho bà Nguyễn, Hùng Công nói với hương dân Yến Vĩ: “Con ta, vợ ta đều có tiền duyên ở Hương Tích – nơi lưu dấu thơm của Đức phật Nam Hải Quan Thế Âm, cảnh kỳ sơn tú thuỷ, quần tiên tụ hội. Ta xin hương dân Yến Vĩ cho lưu lại nơi đây nuôi dạy con ta và trả nghĩa mối lương duyên thiên định…”. Năm Hùng Lang 13 tuổi thì Hùng Công về trời, Hùng Lang sống cùng thôn dân Yến Vĩ.
Năm Hùng Lang 18 tuổi đã thành người uy đức khác thường, đêm ngày ôn luyện võ nghệ tinh thông, được dân hương rất tôn kính. Một hôm, Hùng Lang dạo chơi núi Ngũ Nhạc nhận được một thanh kiếm báu có hào quang phát ra. Lấy làm kỳ diệu, Hùng Lang bái tạ trời đất về cùng trai làng luyện tập võ nghệ. Năm sau, nhà vua mở hội kén người hiền tài, Hùng Lang cùng một số trai làng lên đường dự tuyển. Ngay đợt dự tuyển này Hùng Lang đã đỗ đầu, được nhà Vua phong làm quan Tư Mã chỉ huy nhị đạo thuỷ bộ đốc quân.
Cùng lúc bấy giờ nhà Ân phương Bắc cậy binh hùng tướng giỏi đem quân xâm lấn nước Văn Lang. Thế giặc mạnh, quân giặc tàn ác đi đến đâu là đốt phá hương ấp, chém giết người vô tội khiến lê dân trăm họ lầm than. Trước tình hình đó, nhà Vua hạ chỉ cho quân Tư Mã đem quân thuỷ bộ chặn giặc và sai sứ giả về mười lăm bộ tìm thần tướng, hiền tài ra đánh giặc cứu nước. Quân Tư Mã vâng chỉ nhà Vua hội quân thuỷ bộ dưới cờ Đức Thánh Phù Đổng giết giặc.
Bộ tướng của giặc Ân là Thạch Linh bị quan Tư Mã đại tướng Hùng Lang chém giết tại trận tiền, quân giặc thua chạy về phương Bắc.
Giặc tan, Đức Thánh Phù Đổng phi ngựa sắt đến núi Sóc Sơn thì hoá về trời, còn quan Tư Mã Hùng Lang mang tin thắng trận về Triều phục chỉ. Vua Hùng Huy Vương cùng thần dân mười lăm bộ mở hội mừng chiến thắng, đất nước Văn Lang trở lại thái bình hoan lạc. Nhà vua ban cho quan Tư Mã áo Cẩm Bào, năm trăm hoàng kim, cho hưởng lộc vùng Hương Tích là thang mộc ấp.
Quan Tư Mã xin vua cùng triều thần về quê mẹ, có trai hương theo Ngài. Ngài đem hoàng kim nhà vua ban chia cho dân hương Yến Vĩ, Ngài dạy dân thương yêu giúp nhau làm nương cấy lúa. Ngài mở hội mừng vui với hương dân.
Khi hội vui đã về khuya, trên trời mây mưa kéo đến, sấm chớp ầm ầm, cả vùng thang mộc ấp Yến Vĩ đổ mưa. Một luồng hào quang vút lên không trung, quan Tư Mã Hùng Lang đã về trời. Ngày đó là ngày mồng sáu tháng mười một năm Giáp Thìn đời vua Hùng Huy Vương thứ 6.
Ngày hôm sau già lão hương dân cử người dâng sớ lên nhà Vua báo tin. Lúc này nhà vua mới hay tin là trời đã cho thần tướng xuống phù vua đánh giặc cứu dân Văn Lang qua cơ binh lửa, trăm họ khỏi lầm than. Vua Hùng Huy Vương hạ chiếu ban kim ngân, cho phép hương dân lập đền thờ Quan Tư Mã ở núi Ngũ Nhạc và ban thang mộc ấp của Ngài cho dân hương Yến Vĩ hương khói ngàn năm thờ phụng.
Câu đối ở Đền Trình Ngũ Nhạc:
“Trời nam dựng nước tựa Vua Hùng
Công tựa đất trời sánh biển sông
Mười lăm bộ, thần dân cả nước
Hùng – Gia dòng giống vốn cùng chung”
“Danh tướng thủa hồng bàng
Quyết giệt giặc ân phù Vua Hùng vận
Phúc thần làng Yến Vỹ
Vui ngân vần điệu lưu để cùng dân.”
Kể từ đó, hàng năm cứ đến ngày mồng sáu tháng giêng, dân làng Yến Vĩ mở hội mừng xuân, tưởng nhớ võ công oanh liệt của Ngài và làm lễ Khai Sơn để dân xã lên rừng xin lộc. Ngày nay dân làng lấy ngày mồng 6 tháng giêng là ngày khai hội Chùa Hương
—o—o—o—
– SỰ TÍCH HÙNG LANG – CON CỦA HỔ CÁI YẾN VĨ
Về đời Hùng Vương, có một người dòng dõi vua Hùng tên là Hùng An, quan huyện Siêu Loại thuộc Kinh Bắc, lấy vợ họ Nguyễn, tên là Liễu, dòng dõi thần núi ở làng Yến Vĩ. Một hôm vợ chồng vào rừng Hương Sơn kiếm củi, người vợ bị cọp cõng đi mất. Chồng thương vợ, đi tìm khắp trong rừng mấy ngày liền không thấy. Bỗng nghe thấy tiếng vợ vẳng từ xa. Nhìn ra thì không thấy ngươi mà chỉ thấy một con hổ cái nói tiếng người. Lời nói, giọng nói của hổ sao mà buồn thế! Rằng : “Nhân duyên của chàng với thiếp chỉ có thế thôi. Thiếp xin để lại cho chàng một đứa con…” Nói rồi hổ cái biến mất, để lại một cái bọc – một bào thai.
Hùng An mang cái bọc về. vỏ bào thai rắn quá, An lấy rìu bổ cũng không núng. Ông đem cái bọc trở vào rừng, đặt trong núi. Được mười bốn tháng, bọc tự nứt như một bông hoa nở. Một đứa con trai ra đời. Chú bé có tướng mạo kỳ tạ: mặt vuông, tai to, tay dài quá gốì, chân có bảy cái lông, lưng cổ hai mươi tám cái chấm như sao.
Một đêm sấm sét đùng đùng, thiên thần hiện ra, trao cho Hùng An một thanh gươm báu, dặn để dành, sau sẽ có lúc phải dùng đến. Hùng Lang (chàng họ Hùng) – con của Hùng An – lớn lên, văn võ đều giỏi. Gặp lúc vua Hùng mở khoa thi kén chọn người hiền tài, Hùng Lang trúng tuyển.
Đất nước đang yên ổn, bỗng giặc Ân kéo đến cướp nước ta và gây bao nhiêu tai họa cho dân ta. Vua sai sứ giả đi khắp các nơi tìm người đánh giặc cứu nước. Hưởng ứng lệnh vua, có Phù Đổng Thiên Vương, lại có nhiều anh hùng nghĩa sĩ khác như Hùng Lang – nhân vật trong thần phả này.
Hùng Lang sẵn có thanh gươm báu mà thần đã trao cho bố khi trước, đem quân đi, phối hợp với đại quân của Phù Đổng Thiên Vương đánh đâu được đấy. Đặc biệt là ông tiêu diệt được tướng Thạch Linh, một bộ tướng lợi hại của giặc Ân.
Thắng trận, Hùng Lang về ở làng Yến Vi. Sau khi chết, được làm phúc thần của làng”.
Làng Yến Vĩ xưa có tục lệ dùng lợn sống làm lễ vật hiến tế vào ngày hội làng tháng tám. Ông lềnh chịu trách nhiệm nuôi lợn tế phải trông nom, săn sóc lợn một cách đặc biệt, không bao giơ dám nói nặng với lợn. Đến ngày hiến lễ, phải tắm lợn cho sạch, bỏ lợn vào cũi, rước đến gốc cây cạnh đền, tế lễ xong để đấy, ban đêm sơn thần đến xơi cho là may. Tục lệ ấy bãi bỏ đã lâu.
—o—o—o—
ÔNG HOÀNG HỔ TRONG TỤC MÚA HÁT ẢI LAO Ở LÀNG HỘI XÁ
Hát múa Ải Lao là một truyền thống của Hội Gióng. Hát múa Ải Lao xuất phát từ làng Hội Xá, phường Phúc Lợi, quận Long Biên, thành phố Hà Nội. Quá trình tồn tại của phường Ải Lao gắn liền với Hội Gióng ở làng Phù Đổng.
Theo truyền thuyết dân gian, Thánh Gióng đi đánh giặc qua dòng sông Thiên Đức (tức sông Đuống), Ngài rủ lũ trẻ chăn trâu, người câu cá bên bờ sông cùng đi (ông Câu), Ông Hoàng Hổ (ông Hổ) cũng xin theo.
Múa hành lễ Thánh trong hát múa Ải Lao có bốn màn chính
– Xếp hàng làm lễ trước ban thờ Thánh
– Điệu múa của ông Hổ
– Điệu múa của ông Câu
– Điệu múa hành lễ của hàng quân
Chiến thắng giặc Ân, Thánh Gióng hóa về trời. Mẹ Thánh Gióng buồn vì con không về. Nhà vua hứa trọng thưởng cho người làm bà vui cười trở lại nhưng không ai làm được.
Khi trẻ chăn trâu làng Hội Xá sang múa hát, bà thấy đúng tâm trạng nên bật cười. Từ đó, nhà vua lệnh cho tổng Phù Đổng khi tổ chức Hội Gióng, phải mời phường Ải Lao sang biểu diễn.
Câu hỏi là ông Hoàng Hổ xin đi theo khi Thánh Gióng qua làng Hội Xá, liên quan gì đến ông Hoàng Hổ thờ ở đền Trình Chùa Hương, bởi vì vùng đất của đền Trình cũng tên làng Hội Xá ? Câu trả lời là hai người này chỉ là một.
Nghệ thuật Hát múa Ải Lao: “Cây cầu nối” giữa quá khứ và hiện tại | NVX0304 | VTC10
Sắc màu dân tộc: Hát múa Ải Lao trong Lễ hội Gióng Phù Đổng
Làng Hội Xá
