LỄ TẾT – CÁ VƯỢT VŨ MÔN HOÁ RỒNG
Mồng bảy cá đi ăn thề
Mồng tám cá về cá vượt vũ môn
Vào một năm, trời hạn hán, vì số Rồng quá ít, không đủ làm mưa điều hoà cho khắp mọi nơi, Trời mới đặt ra một kì thi kén các vật lên làm Rồng gọi là “Thi Rồng”. Khi chiếu Trời ban xuống, vua Thuỷ Tề loan báo cho tất cả các cư dân dưới nước tham gia vào cuộc thi. Cuộc thi có ba kì. Mỗi kì vượt qua một đợt sóng. Con vật nào đủ sức, đủ tài, vượt được cả ba đợt thì mới được hóa Rồng. Trong một tháng trời, đại diện của bao nhiêu loài thuỷ tộc đến thi đều bị loại cả vì không con nào vượt được cả ba đợt sóng. Sau có cá Rô nhảy qua được một đợt nhưng cũng bị rơi ngay. Rồi đến Tôm nhảy qua được hai đợt, ruột, gan, vây, vẩy, râu, đuôi, đã gần hoá Rồng, nhưng đến lượt thứ ba đuối sức ngã bổ xuống, nên từ đó lưng bị còng. Đến lượt con cá Chép vào thi thì gió thổi ào ào, mây kéo ầm trời. Cá Chép ta vượt luôn một hồi qua ba đợt sóng, và lọt vào cửa Vũ môn. Cá Chép đã vượt qua kỳ thi, lúc này vẩy, đuôi, râu, sừng mọc đủ, vóc dáng thật oai linh, thật đúng là thần Rồng. Cá chép hoá Rồng phun nước làm mưa, giúp sự sống đã hồi sinh.
Mùng Tám tháng Tư ở Thác Vũ Môn, nằm trên dãy núi Giăng Màn, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh, thường có mây mù dày đặc, không ai dám đến gần, vì đó là ngày chép vượt thác Vũ Môn hoá rồng. Cho nên phường chài thường bảo nhau, mấy ngày trước đó không bủa chài lưới. Người dân địa phương truyền tai nhau, nếu vào ngày cá chép vượt thác mà trời mưa, nước thác về nhiều, cá vượt thác hóa rồng, đồng nghĩa với năm đó mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu; còn ngược lại, sẽ là một năm đại hạn khốn khó, người dân cần có phương án phòng bị. Kinh nghiệm của người dân nơi đây giống hệt như kinh nghiệm ông bà ta truyền lại trong ca dao tục ngữ về ngày mùng Tám tháng Tư.
LỄ TẾT – HỘI KHÁM MỒNG 7 THÁNG 4
Mồng bảy hội Khám, mồng tám hội Dâu
Mồng chín đâu đâu trở về hội Gióng
Hội Khám Tên một lễ hội được tổ chức vào mồng 7 tháng 4 âm lịch hằng năm tại làng Ngọc Khám, xã Gia Đông, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, nhằm tôn vinh ba vị thần là Lạc Long Quân, Tri Sơn (Sơn thần) và Tri Thủy (Thủy thần). Trong lễ hội có các nghi thức rước Lạc Long Quân về đình, hội đồng Thành hoàng, tế lễ cầu mùa, đón trận mưa đầu mùa.
LỄ TẾT – MƯA ĐẦU MÙA HẠ MỒNG 8 THÁNG 4
Nhớ ngày mồng tám tháng tư
Chín rồng lấy nước, gió mưa âm thầm
Chừng nầy đứng bóng giữa trưa
Bớ ông chủ ruộng sao chưa xuống đồng
Mồng tám tháng tư không mưa
Bỏ cả cày bừa mà lấp lúa đi
Mồng tám tháng tư không mưa
Bỏ cả cày bừa mà lấp lúa đi
Mồng tám tháng tư có mưa
Mẹ con sắm sửa cày bừa làm ăn
LỄ TẾT – TRĂNG ĐẦU MÙA HẠ
Lúa tháng năm trông trăng rằm tháng tám
Lúa tháng mười trông mùng tám tháng tư
Muốn ăn lúa tháng mười,
Trông trăng mùng tám tháng tư.
Muốn ăn lúa tháng mười,
Trông trăng mùng tám tháng tư.
LỄ TẾT – HỘI DÂU MỒNG 8 THÁNG 4
Hội Dâu ở chùa Dâu, vùng Dâu, Luy Lâu, Thuận Thành, Bắc Ninh, chùa thờ Pháp Vân, một trong Tứ pháp của đức Phật Tổ Man Nương
Dù ai buôn bán đâu đâu
Hễ trông thấy tháp chùa Dâu thì về
Dù ai buôn bán trăm nghề
Tháng Tư ngày Tám nhớ về hội Dâu
Râm râm hội Khám
U ám hội Dâu
Vỡ đầu hội Gióng
LỄ TẾT – HỘI GIÓNG MỒNG 9 THÁNG 4
Trèo lên cây gạo cao cao
Bước xuống hội Gióng vui sao vui vầy
Giáo gươm cờ xí trùng trùng
Hằng năm mở hội tưng bừng vui thay
Nhớ xưa Thánh Gióng tích rày
Uy phong rạng rỡ đến nay còn truyền
Ai ơi mồng chín tháng tư
Không đi hội Gióng cũng hư mất đời
LỄ TẾT – HỘI BƯỞI MỒNG 10 THÁNG 4
Hội Dâu đã tàn, hội Gióng đã tan
Ai còn hồng nhan thì về hội Bưởi
Hội Bưởi Hội làng truyền thống được tổ chức hằng năm vào mồng 10 tháng Tư âm lịch tại làng Bưởi ở xã Đại Bá, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Lễ hội có các nghi thức tế lễ truyền thống, các trò chơi dân gian, xem múa hát ả đào và tục ném cây bông sau buổi tế.
LỄ TẾT – MỒNG 10 THÁNG 4
Cày ruộng tháng năm, xem trăng rằm tháng tám
Cày ruộng tháng mười, xem trăng mồng mười tháng tư
Muốn ăn lúa tháng mười
Trông trăng mồng mười tháng tư.
LỄ TẾT – GIỖ BỤT
Con ơi mẹ bảo con nghe
Tháng tư giỗ Bụt, cúng chè đậu xanh
Con ơi con hãy nhớ ghi
Tháng tư giỗ Bụt thì đi lễ chùa
LỄ TẾT – ĐẠO PHẬT
– 4/4: Ngày Vía Văn Thù Bồ Tát
– 8/4: Ngày vía Phật Thích Ca Đản Sanh ( thống nhất lại ngày 15)
– 20/4: Ngày vía Bồ Tát Quảng Đức vị pháp thiêu thân
– 23/4: Ngày vía Phổ Hiền Thành Đạo
– 28/4: Ngày vía Dược Sư Đản Sanh
LỄ TẾT – BÁCH VIỆT (Theo Cổ Lôi Ngọc Phả Cổ Truyền)
– 01/04: Ngày giỗ của Địa Mẫu, mộ tại Cực Lạc
– 04/04: Ngày giỗ của Đế Thiên (Phục Hy), mộ tại Thiên Thị, núi Sài, Quốc Oai, Sơn Tây
– 08/04: Ngày sinh của Hương Vân Cái Bồ Tát Vụ Tiên/Sa Bà Giáo Chủ/Đức Phật Thích Ca
LỄ TẾT – ĐẠO MẪU
– 01/04: Đại lễ Nhập Hạ
– 12/04: Chúa Thác Bờ ( có nơi tổ chức 01/04)
– 18/04: Tiệc Chầu bà Đệ tam Mẫu thoải
– 24/04: Ngày tiệc Quan lớn Đệ Tứ Địa Phủ
LỄ TẾT – TỔ NGHỀ
– 14/04: Ngày hoá của bà chúa Muối, Thái Bình
THỜI TIẾT – MƯA HƯ ĐẤT
Mưa tháng tư, hư đất
Mưa tháng ba, hoa đất
THỜI TIẾT – MƯA HƯ MỌI VIỆC
Mưa tháng tư hư mọi việc
THỜI TIẾT – MƯA BỎ
Tháng tám mưa dư
Tháng tư mưa bỏ
THỜI TIẾT – MƯA THẬT LÀ NHANH
Tháng Giêng bước sang tháng Hai
Mưa xuân lác đác hoa nhài nở ra
Tháng Hai bước sang tháng Ba
Mưa rào mát mẻ nở hoa đầy cành
Tháng Tư mưa thật là nhanh
Liệu mưa có ướt thư tình đưa ai
Tháng Năm, tháng Sáu mưa mòi
Bước sang tháng Bảy tiết trời mưa ngâu
Nhớ ai như vợ chồng Ngâu
Một năm mới gặp mặt nhau một lần
Tháng Tám mưa khắp xa gần
Bước sang tháng Chín đúng tuần mưa rơi
Tháng Mười mưa ít đi rồi
Nắng hanh, trời biếc cho tươi má hồng
Một, Chạp là tiết mùa đông
Mưa phùn đêm vắng trong lòng lạnh thay
THỜI TIẾT – MƯA THẬT LÀ NHANH
Mưa từ trong Quảng mưa ra
Mưa khắp Hà Nội mưa qua Hải Phòng
Hạt mưa trong thực là trong
Mưa xuống sông Hồng mưa cả mọi nơi
Hạt mưa vẫn ở trên trời
Mưa xuống hạ giới cho người làm ăn
Tháng Giêng là tiết mưa xuân
Đẹp người thục nữ thanh tân má hồng
Muốn cho đây đấy vợ chồng
Hay còn quyết chí một lòng chờ ai?
Tháng Giêng bước sang tháng Hai
Mưa xuân lác đác hoa nhài nở ra
Tháng Hai bước sang tháng Ba
Mưa rào mát mẻ nở hoa đầy cành
Tháng Tư mưa thật là nhanh
Liệu mưa có ướt thư tình đưa ai
Tháng Năm, tháng Sáu mưa dài
Bước sang tháng Bảy tiết trời mưa ngâu
Nhớ ai như vợ chồng Ngâu
Một năm mới gặp mặt nhau một lần
Tháng Tám mưa khắp xa gần
Bước sang tháng Chín đúng tuần mưa rơi
Tháng Mười mưa ít đi rồi
Nắng hanh, trời biếc cho tươi má hồng
Một, Chạp là tiết mùa đông
Mưa phùn đêm vắng trong lòng lạnh thay
Bài mưa anh đã học đây
Mối tình rào rạt đêm chầy như mưa
THỜI TIẾT – SẤM GIỤC MƯA RƠI
Tháng giêng xuân tuyết mau mưa
Nhớ chàng những lúc sớm trưa vui cười
Tháng hai hoa đã nở rồi
Nhớ chàng em phải đứng ngồi thở than
Tháng ba nắng lửa mưa dầu
Nhớ chàng em những âu sầu chả tươi
Tháng tư sấm giục mưa rơi
Nhớ chàng thơ thẩn ra chơi vườn cà
Tháng năm gặt hái rồi rà
Nhớ chàng như thể nhớ hoa trên cành
Tháng sáu cày cấy chua canh
Nhớ chàng em phải lấn mình ra đi
Tháng bẩy thu tiết trở về
Nhớ chàng như nhớ lạng vàng trên tay
Tháng chín se lạnh gió bay
Nhớ chàng như thể bằng mây nhớ rồng
Tháng mười lúa đỏ đầy đồng
Nhớ chàng như chiếu đắp chung một giường
Tháng một tháng nhớ em thương
Tháng chạp chung chiếu chung giường chàng ơi
Mười hai tháng ấy chàng đi
Nhớ chàng em những đứng ngồi thở than!
THỜI TIẾT – NAM NON
Tháng giêng động dài,
Tháng hai động tố,
Tháng ba nồm rộ,
Tháng tư nam non,
Tháng sáu nam dòn,
Tháng bảy mưa bãi,
Tháng tám mưa giông,
Tháng chín mưa ròng,
Tháng mười lụt lớn.
THỜI TIẾT – GIÓ ĐÁNH CHO MỀM NGỌN CÂY
Tháng giêng là gió hây hây
Tháng hai gió mát, trăng bay vào đền
Tháng ba gió đưa nước lên
Tháng tư gió đánh cho mềm ngọn cây
Tháng năm là tiết gió tây
Tháng sáu gió mát cấy cày tính sao
Tháng bảy gió lọt song đào
Tháng tám là tháng tạt vào hôm mai
Tháng chín là tháng gió ngoài
Tháng mười là tháng heo may rải đồng
Tháng một gió về mùa đông
Tháng chạp gió lạnh gió lùng, chàng ơi
Mười hai tháng gió tôi đã họa rồi
Mưa đâu, chàng họa một bài cùng nghe!
THỜI TIẾT – NẮNG NON
Tháng giêng là nắng hơi hơi
Tháng hai là nắng giữa trời nắng ra
Thứ nhất là nắng tháng ba
Tháng tư có nắng nhưng mà nắng non
Tháng năm nắng đẹp nắng giòn
Tháng sáu có nắng bóng tròn về trưa
Tháng bảy là nắng vừa vừa
Tháng tám là nắng tờ ơ thế này
Tháng chín nắng gắt nắng gay
Tháng mười có nắng, nhưng ngày nắng không
Tháng một là nắng mùa đông
Tháng chạp có nắng nhưng không có gì
MÙA VỤ – GIEO TRỒNG
Tháng tư gieo trồng tháng mười thu hoạch
Tháng tư lười biếng tháng mười chẳng thu.
MÙA VỤ – BẮC MẠ
Khó thay công việc nhà quê
Quanh năm khó nhọc dám hề khoan thai
Tháng chạp thì mắc trồng khoai
Tháng giêng trồng đậu tháng hai trồng cà
Tháng ba cày vỡ ruộng ra
Tháng tư bắc mạ thuận hòa mọi nơi
Tháng năm gặt hái vừa rồi
Bước sang tháng sáu lúa trôi đầy đồng
Nhà nhà vợ vợ chồng chồng
Đi làm ngoài đồng sá kể sớm trưa
Tháng sáu tháng bảy khi vừa
Vun trồng giống lúa bỏ chừa cỏ tranh
Tháng tám lúa giỗ đã đành
Tháng mười cắt hái cho nhanh kịp người
Khó khăn làm mấy tháng trời
Lại còn mưa nắng thất thời khổ trông
Cắt rồi nộp thuế nhà công
Từ rày mới được yên lòng ấm no.
MÙA VỤ – ĐI GẶT
Một năm chia mười hai kì
Em ngồi em tính khó gì chẳng ra
Tháng giêng ăn tết ở nhà
Tháng hai rỗi rãi quay ra nuôi tằm
Tháng ba đi bán vải thâm
Tháng tư đi gặt, tháng năm trở về
Tháng sáu em đi buôn bè
Tháng bảy tháng tám trở về đong ngô
Chín, mười cắt rạ đồng mùa
Một, chạp vớ được anh đồ dài lưng
Anh ăn rồi anh lại nằm
Làm cho em phải quanh năm lo phiền
Chẳng thà lấy chú lực điền
Gạo bồ thóc đống còn phiền nỗi chi?
MÙA VỤ – NẮNG GIEO SẦU ĐÁM MẠ
Nắng tháng tư nắng gieo sầu đám mạ,
Bao giờ mưa hạ cho tươi tốt ruộng đồng.
Thấy em gặt lúa bên sông,
Mà dạ anh xót, mà lòng anh đau.
– Gặt lúa bên sông em lo công việc,
Anh thấy em làm việc tội nghiệp anh thương.
Việc em, em biết liệu, anh chớ đứng ngồi lo âu.
MÙA VỤ – HOA CỐC
Thiếu tháng tám mất hoa ngư
Thiếu tháng tư mất hoa cốc
MÙA VỤ – TRỒNG LẠC
Tháng giêng trồng từ
Tháng tư trồng lạc
MÙA VỤ – TRỒNG CỦ LỖ
Tháng giêng trồng củ từ
Tháng tư trồng củ lỗ
MÙA VỤ – TRỒNG LANG
Tháng giêng thì lúa xanh già
Tháng hai lúa trổ, tháng ba lúa vàng
Tháng tư cuốc đất trồng lang
Tháng năm cày cuốc tiếng nàng hò lơ
Tháng sáu làm cỏ dọn bờ
Tháng bảy trổ cờ, tháng tám chín thơm
Gặt về đạp lúa phơi rơm
Mồ hôi đổi lấy bát cơm hàng ngày
Lúa khô giê sạch cất ngay
Chỗ cao ta để phòng ngày nước dâng
Mùa đông mưa bão nhiều lần
Nàng xay, chàng giã cùng ngân tiếng hò
Tháng mười cày cấy mưa to
Trông trời, trông đất cầu cho được mùa
MÙA VỤ – ỐC THÁNG TƯ
Ăn váy trốc còn hơn ăn ốc tháng tư
MÙA VỤ – RẠM THÁNG TƯ
Cua tháng Tám
Rạm tháng Tư
Ếch tháng Ba
Gà tháng Mười
Rạm/con đam đồng/ họ Cua: Rạm đồng thường ra các khu rừng sú vẹt để sinh đẻ. Đến khi những chú rạm con to bằng đầu que diêm (dân gian gọi là con cốm) thì cốm lại vào đồng, tìm ruộng vừa gặt còn nguyên gốc rạ để chui vào ống rạ sống. Cứ đến mùa sinh sản, nhất là khoảng ngày rằm, mồng một tháng 4, tháng 5 âm lịch, rạm cặp đôi, kết thành bè, kéo nhau ra cửa sông.
MÙA VỤ – THIẾU THÁNG TƯ KHÓ NUÔI TẰM
Thiếu tháng Tư khó nuôi tằm,
Thiếu tháng Năm khó làm ruộng.
Thiếu tháng tư là tháng tư âm lịch thiếu ngày
MÙA VỤ – THIẾU THÁNG TƯ MẤT TẮM
Thiếu tháng giêng mất khoai,
Thiếu tháng hai mất độ (đậu),
Thiếu tháng tư mất tằm,
Thiếu tháng năm mất ló (lúa)
MÙA VỤ – TẬU TRÂU BÒ
Tháng Giêng là tháng ăn chơi
Tháng hai trồng đậu, trồng khoai, trồng cà,
Tháng ba thì đậu đã già,
Ta đi, ta hái về nhà phơi khô,
Tháng tư đi tậu trâu bò,
Để cho ta lại làm mùa tháng năm
Sớm ngày đem lúa ra ngâm,
Bao giờ mọc mầm ta sẽ vớt ra
Gánh đi ta ném ruộng ta
Đến khi lên mạ, thì ta nhổ về
Lấy tiền mượn kẻ cấy thuê
Cấy xong rồi mới trở về nghỉ ngơi
Cỏ lúa dọn đã sạch rồi
Nước ruộng vơi mười, còn độ một hai
Ruộng thấp đóng một gàu giai
Ruộng cao thì phải đóng hai gàu sòng,
Chờ cho lúa có đòng đòng
Bấy giờ ta sẽ trả công cho người
Bao giờ cho đến tháng mười
Ta đem liềm hái ra ngoài ruộng ta,
Gặt hái ta đem về nhà
Phơi khô, quạt sạch ấy là xong công
CÔNG VIỆC – MUA NỨA ĐAN THUYỀN
Tháng tư mua nứa đan thuyền
Tháng năm tháng sáu gặt miền ruộng chiêm.
CÔNG VIỆC – ĐÚC VẠC
Tháng giêng đúc từ, tháng tư đúc vạc
CÔNG VIỆC – DỌN THUYỀN QUAY LẠI LỘN RA
Vè các lái (hát ra)
Tiếng đồn các lái Đồng Nai
Tháng giêng cưa ván, tháng hai đóng thuyền
Tháng ba củi lửa huyên thuyên
Tháng tư dọn thuyền quay lại lộn ra
QUAN HỆ – BƯỚC TỚI MỘT QUAN HỆ MỚI HAY MỘT MỨC ĐỘ MỚI TRONG QUAN HỆ CŨ
Phải chi em nói tận từ
Thì anh bước tới tháng Tư đã rồi
Vì em ăn nói lôi thôi
Nơi xa họ bước tới đã rồi còn đâu
– Chờ anh đã mãn tháng tư
Anh không bước tới, em ừ nơi xa
Mời anh mười sáu qua nhà
Ăn trầu uống rượu nơi xa em kết nguyền
– Phải chi em nói tận từ
Thì anh bước tới tháng tư đã rồi
Vì em ăn nói lôi thôi
Nơi xa họ bước tới đã rồi còn đâu
– Mời anh mười sáu qua nhà?
Mất lòng anh chịu, qua nhà thì không
Anh nguyện cùng em nước mắt chảy bằng sông
Buổi tiền duyên không đặng vợ chồng thì thôi
QUAN HỆ – CON MẮT LỪ ĐỪ CƠM CHẢ BUỒN ĂN
Buồn về một tiết tháng giêng
May áo cổ kiềng người mặc cho ai
Buồn về một tiết tháng hai
Bông chửa ra đài người đã hái hoa
Buồn về một tiết tháng ba
Con mắt la đà trong dạ tương tư
Buồn về một tiết tháng tư
Con mắt lừ đừ cơm chả buồn ăn
Buồn về một tiết tháng năm
Chưa đặt mình nằm gà gáy chim kêu
Buồn về tiết tháng sáu này
Chồng cày vợ cấy chân chim đầy đồng
Bấy giờ công lại hoàn công
Tháng ba và tháng tư đều liên quan đến con mắt nhìn vào trong hay nhìn từ bên trong, con mắt của bụng, con mắt của đất. Cụ thể, tháng ba con mắt trong dạ; tháng tư vẫn con mắt trong dạ ấy nhưng lúc này không chỉ tương tư mà dành hết cho tình cảm, không dành cho thức ăn, cho cơm nữa. Con mắt dạ ấy chính là rốn.
QUAN HỆ – NGÀY CHẮN THÁNG DƯ CHẦN CHỪ
Mình rằng mình quyết lấy ta
Ðể ta hẹn cưới hăm ba tháng này
Hăm ba nay đã đến ngày
Ta hẹn mình rày cho đến tháng giêng
Tháng giêng năm mới chưa nên
Ta hẹn mình liền cho đến tháng hai
Tháng hai có đỗ có khoai
Ta lại vật nài cho đến tháng tư
Tháng tư ngày chẵn tháng dư
Ta lại chần chừ cho đến tháng năm
Tháng năm là tháng trâu đầm
Ta hẹn mình rằng tháng sáu mình lên
Tháng sáu lo chửa kịp tiền
Bước sang tháng bảy lại liền mưa ngâu
Tháng bảy là tháng mưa ngâu
Bước sang tháng tám lại đầu trăng thu
Tháng tám là tháng trăng thu
Bước sang tháng chín mù mù mưa rươi
Tháng chín là tháng mưa rươi
Bước sang tháng mười đã đãi mưa đông
Quanh đi quẩn lại em đã có chồng
Như chim trong lồng, như cá cắn câu
– Bạn hẹn với ta mùng bốn tháng giêng
Trông hoài không thấy bạn hiền vãng lai
Bạn hẹn với ta mùng bốn tháng hai
Tiết xuân con én đưa thoi đã rồi
Tháng ba, tháng tư ta không thấy bạn thời thôi
Chim kêu thỏ thẻ trước nơi sân hòe
Tháng năm, tháng sáu ta chẳng thấy nhắn nhe
Chim kêu nhỏ nhẻ, mùa hè sang thu
Chim kêu, vượn hú, cu gù
Cây khô lá rụng, mịt mù tang thương
Tháng bảy, tháng tám, tháng chín mưa trường
Đến khi ta nhắn gửi, hết lời ta lại qua
Tháng mười, tháng mười một, nước chảy mưa sa
Đương khi tiết lạnh bạn với ta xa vời
Còn mình tháng chạp bạn ơi
Niên tàn nguyệt tận, bạn phải tính cho rồi mưu chi?
Về nhà ngửa bàn tay tính lại đính đi
Tháng thời mười hai tháng, mùa y bốn mùa
Chuỗi sầu ai khéo thêu thùa
Đớn đau dạ ngọc, xót chua gan vàng!
