Mồng một Tết là ngày đầu tiên của năm âm lịch.
Việc đầu tiên mà chúng ta cần làm mồng 1 Tết là kết thúc lễ Giao thừa, nghĩa là hạ lễ. Lễ giao thừa chính là mâm cúng ngoài trời, ngoài ra các gia đình cũng thắp hương trên ban thờ.
– Với mâm cúng ngoài trời chúng ta chỉ hạ lễ mà không đốt mã vì mã chỉ dành cho việc đưa và tiễn ai đó, chứ Giao thừa là lúc chuyển giao năm chúng ta không đốt mã. Tuỳ mâm cúng giao thừa là mặn hay ngọt mà chúng ta có thể mang mâm cúng về hoặc để lại ngoài trời.
– Với mâm cúng trên ban thờ thì hạ lễ tượng trưng bằng cách lấy một quả vận hành trên mâm ngũ quả (không phải chuối và bưởi ở trung tâm) xuống ăn, còn các thứ khác trên ban thờ không đụng tới
Việc thứ hai chúng ta cần làm là xông đất. So với ngày 30, ngày đóng cổng, thì mùng 1 là ngày mở cổng, và vì mở cổng nên xông đất mới có ý nghĩa. Không nên để đất nhà mình tự do, ai đó tự dưng xông vào nhà mình là xông đất và xông năm mới luôn. Chủ đất xông đất nói chung luôn là giải pháp hợp lý hơn là khách bất ngờ.
Nếu đất nhà chúng ta khá tốt, thì có thể có các vị thần linh xông đất và chúc Tết ngay sau giao thừa. Có thể nói xông đất năm mới là sự thật toàn cầu, chỉ là văn hoá nào và tôn giáo nào thì sử dụng nhân vật, biểu tượng và cách diễn giải của văn hoá ấy và tôn giáo ấy để mô tả hiện tượng này thôi. Trong tín ngưỡng dân gian, ông Địa là người xông Đất (trong lễ Trung thu ông Địa là người đeo mặt nạ cầm quạt). Có ông địa xông đất là tốt lắm. Có khi lúc ông Địa xông đất chúng ta đang ở trong giấc mơ và tỉnh dạy chẳng nhớ gì cả. Trong đạo Phật, mùng 1 là ngày của thày Di Lặc. Có thể nói thày Di Lặc là ông Địa của Đạo Phật. Truyền thống tương tự ở nước ngoài chính là ông già Noel vào nhà mang quà.
Mồng một thì ở nhà cha
Mồng hai nhà vợ, mồng ba nhà thầy
Người chúng ta đến thăm đầu tiên vào mùng 1 Tết tối ưu nhất là cha mẹ đẻ, như ca dao nói
Mồng một chơi cửa, chơi nhà
Mồng hai chơi xóm, mồng ba chơi đình
Mồng bốn chơi chợ Quả Linh
Mồng năm chợ Trình, mùng sáu non Côi
Qua ngày mồng bảy nghỉ ngơi
Bước sang mồng tám đi chơi chợ Viềng
Chợ Viềng năm có một phiên
Cái nón em đội cũng tiền anh mua
Mồng một chơi cửa chơi nhà có nghĩa là chỉ ở nhà mở cửa đón khách đến chúc Tết và nếu đi ra ngoài thì chỉ đi chúc Tết người nhà mà thôi.
Chơi bời mùng Một
Chí những mùng Hai
Liên gia trong ngoài
Ăn mừng năm mới.
Chơi bời mùng Một, chí những mùng Hai : Mùng một và có thể đến cả mùng hai là ngày chơi bời, không có bàn tính công việc và không căng thẳng với người thân, để năm mới vận hành hanh thông.
Liên gia trong ngoài : Liên gia trong ngoài là gia đình bên nội, bên ngoại, bên vợ, bên chồng và bên thông gia. Người xưa ăn Tết đơn giản nhưng cẩn thận, không đi chơi, ra ngoài đường, ăn uống, gặp gỡ lung tung như bây giờ, mà những ngày đầu năm và cuối năm chỉ dành cho người thân thôi.
Ba mươi anh không đi tết
Rạng ngày mồng Một, anh không đi đến lạy bàn thờ
Hiếu trung mô nữa mà biểu em chờ uổng công
– Hôm Ba mươi anh mắc lo việc họ
Sáng mồng Một anh bận việc làng
Ông bà bên anh cũng bỏ huống chi bên nàng, nàng ơi!
Một số gia đình có phong tục, chủ gia đình sáng mùng 1 dạy là thắp hương ngay. Một số gia đình giữ phong tục này ít nhất cho ba này Tết hoặc tất cả các ngày Tết từ khi mời ông bà về ăn Tết cho đến lúc hoá vàng.
Vì mùng một là ngày mở cổng năm mới, cổng địa chi cho cơ thể, cho nhà đất, cho gia đình, cho dòng họ …
Chính vì thế thứ chúng ta làm vào ngày đầu tiên vào năm mới rất quan trọng vì nó tượng trưng cho cánh cổng mở ra năm mới.
Kiêng đầu năm mới, đặc biệt mùng 1
– quét rác
– làm đổ vỡ
– cãi nhau
– tức giận
– chỉnh sửa chữa các thứ để lại từ năm cũ
– trả nợ nần năm cũ
– giặt giũ,
– kỳ cọ, lau rửa, nếu bát đũa để lại trước giao thừa thì để qua trưa hãy rửa