Ca dao có một bài rất lạ về Hồ Tây, đó là
Kim thằng Quỷ, chỉ Tây Hồ
Ai yêu thì lấy chẳng vồ lấy ai
“Kim thằng Quỷ” có thể là
– Quỷ là một giống loài của địa phủ, có quỷ sứ, quỷ đầu trâu, quỷ mặt ngựa, vô thường quỷ …. , như Tiên là giống loài của thiên phủ, Ma là giống loài của âm phủ.
– Các tác phẩm đạo Lão như Tây Du Ký hay Phong Thần Diễn Nghĩa mô tả một thế giới với đủ loại quỷ (địa phủ), tiên, ma (âm phủ), thần … Trong tác phẩm Tây Du Ký, cả nhóm Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới, Sa Tăng đều là yêu ma quỷ quái cả, trong đó giống người nhất là địa quỷ Sa Tăng, bởi vì người chính là một dạng quỷ đất.
– Phương Tây có nhắc đến một Quỷ địa ngục là Sa-tăng, mà có thể là một Thiên thần sa ngã. Sa tăng được biết như một thử thách của Thiên Chúa (Cha trời), nhưng Sa tan không phải là đối xứng của Thiên Chúa.
Địa phủ còn có các nhân vật khác mà không phải là Quỷ
– Địa phủ có Minh Vương quản lý các Thập Điện và quỷ (quỷ sứ, quỷ đầu trâu mặt ngựa, hắc bạch quỷ, quỷ vô thường, quỷ bạch y …), là cấp dưới làm việc cho của Minh Vương. Minh Vương mang tính Kim, nhưng không phải là quỷ.
– Địa phủ có vị thần đất khổng lồ gọi là ông Đùng, ông là vị thần sáng tạo nên các vùng đất, sông núi cùng bà Đùng (hoặc bà Đà). Ông Đùng không phải là quỷ và mang tính Mộc.
– Địa ngục đứng đầu bởi Diêm Vương, hay vua cha Địa Phủ. Đối xứng với Diêm Vương là Quảng Cung Công Chúa hay mẫu Địa, người giữ chỉ tơ Địa Võng.
– Ngưu Ma Vương là Ma Vương, không phải là Quỷ
“Chỉ Tây Hồ” có thể là
– Chỉ tơ Bà Đất như là tơ địa võng, đối xứng với ông Thiên La (ông Sấm, Pháp Lôi), tạo nên bộ “thiên la, địa võng” của cha trời, mẹ đất
– Chỉ tơ của Bà Nguyệt như là tơ trăng sao, tơ mưa sương, đối xứng với ông Tơ
– Chỉ tơ tính mộc làm từ sợi của các con vật như tơ tằm, tơ lĩnh Hồ Tây nổi tiếng bởi với tơ tằm
– Chỉ tơ tính mộc làm từ sợi của các loài cây như tơ liễu, tơ sen, sợi gai, sợi mây tre…. Hồ Tây nổi tiếng bởi với sen (vật lý) và liễu tinh thần (Mẫu Liễu Hạnh)
Ca dao nhắc đến sen Hồ Tây
Đấy vàng đây cũng đồng đen
Đấy hoa sói trắng, đây sen Tây Hồ
Đấy em như tượng mới tô
Đây anh như người ngọc họa đồ trong tranh
Gương kia nỡ để bụi nhòa
Sông có Nhị Hà núi có Tản Viên
Thề kia sao để lỡ duyên
Trăng còn soi mãi vùng sen Tây Hồ
Nhiều nhân vật nữ trong huyền sử Hồ Tây liên quan đến chỉ
– Mẫu Liễu Hạnh thờ ở phủ Tây Hồ : Liễu là chỉ, Liễu Hạnh là loại chỉ rất mềm mại, rất uyển chuyển, nhưng xuyên suốt về bản chất tinh thần. Liễu Hạnh là tơ trời. Vị nam đối xứng với Mẫu Liễu Hạnh là Trần Đào Lang.
– Cửu Vĩ Hồ : Hồ Tây là Đầm Xác Cáo, đầm Thân Cáo, nổi tiếng với các sự tích về cáo chín đuôi. Vĩ cũng là chỉ, nhưng với cáo chín đuôi thì mỗi loại vĩ là một loại chỉ sự sống, một mạng sống, và chỉ có thể có tối đa 9 mạng mà thôi. Vĩ Hồ là tơ đất. Vị thần liên quan đến Cáo chín đuôi Hồ Tây là Huyền Thiên Trấn Vũ. Hai nhân vật lịch sử liên quan đến Cửu Vĩ Hồ là Lý Nam Đế (người trấn và diệt Cửu Vĩ Hồ) và Lê Lợi (người thờ Cửu Vĩ Hồ như Hộ Quốc Phu Nhân).
– Bà chúa dệt lĩnh thờ tại điện Huy Văn (còn gọi là Miếu Bà Chúa dệt lĩnh) là bà Phạm Thị Ngọc Đô, gốc là người Chăm bị bắt về Thăng Long thời vua Lê Thánh Tông, đã có công lớn trong việc truyền dạy và phát triển nghề dệt vải lĩnh tại Kẻ Bưởi. Lĩnh Bưởi được sản xuất chủ yếu ở các làng Trích Sài, Bái Ân, Dâu, Nghè, Tân của vùng Bưởi, kinh thành Thăng Long xưa (nay thuộc phường Bưởi, quận Tây Hồ và phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy, Hà Nội). Tơ lĩnh vẫn là tơ tằm nhưng được lựa chọn kỳ công hơn nhiều và lĩnh là loại tơ tằm sang trọng bậc nhất. Tơ lĩnh mang tính mộc kim. Vị nam đối xứng với bà chúa dệt lĩnh là Lê Thánh Tông.
– Bà chúa Tơ Tằm, thờ ở chùa Kim Liên là công chúa Từ Hoa, con gái vua Lý Thần Tông, người có công phát triển nghề trồng dâu nuôi tằm dệt lụa tại làng Nghi Tàm thời Lý. Sau khi công chúa qua đời, nơi bà lập trại Tằm Tang để dạy dân dệt vải, đã được xây dựng thành chùa Kim Liên để tưởng nhớ công lao của bà. Tơ tằm là chỉ kết hợp của cả dâu và tằm, nên được gọi là Tằm Tang (tang là cây dâu). Tơ Tằm mang tính mộc, kết hợp tính đất của cây dâu và tính trơi của con tằm. “Kim thằng Quỷ” có thể là kim sa để dệt sợi tơ, kim để khâu sợi tơ, là kéo cắt đứt các sợ tơ hoặc là tất cả những điều này.
Kim thằng Quỷ, chỉ Tây Hồ : Có 2 cách hiểu
1. Kim của thằng Quỷ chỉ ra Tây Hồ.
2. Kim (dương Kim Hoả Thổ) của Quỷ, đối xứng với Chỉ (âm Thuỷ Mộc Khí) Tây Hồ.
Ai yêu thì lấy, chẳng vồ lấy ai : Có 2 cách hiểu
1. Kim của thằng Quỷ chỉ ra Tây Hồ. Thằng Quỷ yêu ai thì chỉ lấy người đó, chẳng vồ lấy ai.
2. Kim (dương Kim Hoả Thổ) của Quỷ, đối xứng với Chỉ (âm Thuỷ Mộc Khí) Tây Hồ. Nếu yêu là cảm xúc của đối xứng âm dương, thì hai người yêu nhau sẽ lấy nhau, chẳng vồ lấy ai khác.
Đối chiếu “Kim thằng Quỷ, chỉ Tây Hồ” với bộ tứ linh, là bốn con vật linh (đại diện cho muôn loài Thần, Tiên, Yêu, Tinh, Ma, Quỷ, Người, Chim, Thú …)
– Thanh Long – Bạch Hổ – Huyền Vũ (Quy Xà) – Chu Tước
– Long – Ly – Quy – Phượng
– Long – Lân – Quy – Phượng
– Tàng long (Rồng trong mây) – Ngoạ hổ (Hổ đứng núi) – Thần quy lạc thư – Long mã hà đồ (đền Ngọc Sơn)
Tứ linh chia thành 2 bộ âm dương
– Bộ dương : Rồng (âm dương song hành) & Quy (âm dương trung hoà). Bộ Rồng Quy hợp nhất thành Cha trời đất hay Thượng đế
– Bộ âm : Phượng (âm dương song hành) & Ly (âm dương vô cực). Bộ Phương và bộ Ly hợp nhất trong lưỡng nghi tính thành Mẫu Địa Tiên.
“Chỉ Hồ Tây” là bộ âm
– Mẫu Liễu Hạnh ứng với bộ Phượng, Chu Tước, Long Mã Hà Đồ là Mẫu Tiên Thiên và cũng là Yêu Ma.
– Cửu Vĩ Hồ ứng với bộ Bạch Hổ, Hổ, Hồ Ly, Ly, Lân, là mẫu Địa Tiên và cũng là Yêu Tinh.
– Xuất phát của bà Liễu Hạnh là Quảng Cung Công Chúa, hay Mẫu Địa
“Kim thằng Quỷ” là bộ dương
– Bộ Long có thể là vua cha, là vương (Long Vương), là thần (Ngũ Long thần tướng đi theo Huyền Thiên Trấn Vũ), là tinh (Thuỷ Tinh, rồng sống trong hang ăn thịt người trong Giếng Việt hay yêu quái ăn thịt người, bắt cóc công chúa trong thần thoại phương Tây)
– Bộ Kim Quy, Quy Xà, Huyền Vũ cũng là bộ Quỷ
Như vậy, bà cao dao này nói về trạng thái cha mẹ xứ sở của vùng Hồ Tây.
“Kim thằng Quỷ, chỉ Tây Hồ” còn liên quan đến khái niệm xe tơ kết tóc
– “Chỉ Tây Hồ” là tơ và cũng là tóc
– “Kim thằng Quỷ” là để cắt tóc và cũng là để xe tơ
Lễ xe tơ kết tóc được mô tả trong tranh dân gian Đông Hồ được thực hiện giữa hai người yêu nhau ở trần gian và trên cao là ông Tơ và Bà Nguyệt. Bà Nguyệt cưỡi chim phượng có bộ đuôi cửu vĩ. Ông Tơ chính là Huyền Vũ cưỡi rồng.
Như vậy, bà cao dao này nói về trạng thái cha mẹ xứ sở đỡ cho lễ xe tơ kết tóc cho các lứa đôi của muôn loài của Thăng Long nói riêng và muôn loài của đất Việt nói chung.
—o—o—o—