CA DAO, TỤC NGỮ VỀ GƯƠNG

Trung thu cùng nói về gương trăng. Vì sao lại ví gương với trăng và ghép gương với trăng để tạo thành gương trăng ? Gương là vật phản chiếu ánh sáng, nhưng bản thân nó không phải là vật phát sáng. Như vậy gương rất giống với Mặt trăng, vì Mặt trăng là vật phản chiếu ánh sáng của Mặt trời. Gương để mắt nhìn vào và mặt soi vào, gọi là soi gương. Con người trên Trái đất đều có xu hướng nhìn về Mặt trăng, mà suy ngẫm về chính bản thân mình. Mặt trăng chính là “gương trăng”.

—o—

Mối chỉ đỏ xe vòng duyên nợ
Trách cho người buộc mở vì ai
Nỉ non đêm vắn tình dài
Ngoài hiên thỏ đã non Đoài ngậm gương

—o—

Đêm nay trăng sáng như gương

Ngoài đồng giọng hát, trong mương tiếng cười

Hò lơ giọng hát càng tươi

Nước tung trắng xóa, người người tát lên

Hò lơ, ta kéo càng bền

Cất cao điệu hát, nước lên mương tràn

—o—

Trông trăng mà thẹn với trời

Soi gương mà thẹn với người trong gương

Thân này đáng giá nghìn vàng

Bắt đem dãi nắng dầm sương bấy chầy

Sao lòng nhiều nỗi đắng cay

Bấy lâu thảm chất sầu xây nên thành

—o—

Người về một đoạn xa xa

Ta còn đứng giữa ngã ba chưa về

Nhìn trăng lại nhớ câu thề

Nhìn gương mà tưởng ngồi kề bên ai

Người về có nhớ khóm mai

Người về thoang thoảng hoa nhài còn đây

Gặp nhau không sợi không dây

Mà sao như buộc lòng này người đi!

Người về ta nhớ câu mời

Nhớ giọng người hát, nhớ lời người trao

Người về để vắng giăng sao

Để lòng đằng đẵng khi nào mới nguôi

Người về đường ấy xa xôi

Hãy như dao nọ nước tôi cho già

Đinh ninh nên cột nên xà

Nền kèo nên mái nên ta nên mình

Mai này đỏ nghĩa thắm tình

Cành giao với lại cây quỳnh nào hơn

—o—

Gương trăng là nhìn Mặt trăng, nhìn từ mặt ngoài, từ bên ngoài bề mặt, còn cung trăng là ở bên trong lòng của Mặt trăng, nhìn Mặt trăng từ bên trong, từ tâm của Mặt trăng. Mặt trăng là khuôn hình, còn cung trăng là cung âm, âm thanh. Chị Nguyệt Nga ở trên cung trăng, chứ chị Nguyệt Nga không ở trên Mặt trăng, vì chị Nguyệt Nga là âm thanh. Chị Hằng Nga cũng ở trên cung trăng, nhưng chúng ta vẫn có thể nhìn lên mặt trăng vào Trung thu để thấy chi Hằng Nga, vì thời khắc Trung thu ấy, âm gặp được hình. Nga là ngân nga. Ánh trăng có tính ngân nga, từ bên trong ra bên ngoài, rồi từ bên ngoài vào bên trong, theo chu kỳ tròn và khuyết. Chu kỳ ấy của mặt trăng tạo nên thuỷ triều trên Trái đất.

Em đây quyết noi gương chị Nguyệt Nga

Mặc ai phỉnh dỗ chẳng xa lời nguyền

—o—o—o—o—o—o—o—

GƯƠNG ĐẾ

Biểu tượng tính nữ là một cái gương cầm tay hình mặt trăng. Đây cũng là biểu tượng sự sống Ank của người Ai Cập. Chúng ta tạm hiểu ank là một cái trăng đế hay gương đế.

– Gương trăng là biểu tượng của Mặt Trăng và Sao Kim mang tính âm, kết hợp với phần dương là Bầu trời

– Đế là phần dương kim thổ của Mặt trời, kết hợp với tính âm của Trái đất

Ai xui rã chút duyên kim cải

Ai khiến rời chút ngãi tào khang

Đã đành trâm gãy gương tan

Kẻ ở Phiên bang

Người về Hớn địa

Tính không tròn trịa

Nên mới rã rời

Nằm đêm anh những vái trời

Cho em kiếm nơi quyền quý nối lời non sông

—o—o—o—o—o—o—o—

GƯƠNG LƯỢC

Gương lược là bộ đôi âm dương

– Lược là dương tính mộc khí

– Gương trăng là âm

Kết hợp cây mộc khí trong cung trăng là biểu tượng của cây sự sống, còn gương lược là là biểu tượng của âm dương phản chiếu lẫn nhau.

Nghĩ mình vắng trước quạnh sau

Soi gương trông thấy tóc râu mà buồn

—o—

Nghe lời em kể thêm thương

Mong cho tình lược nghĩa gương vẹn tròn

—o—

Đường ra Kẻ Chợ xem voi

Voi thì chẳng thấy thấy ngôi nhà lầu

Thấy cô chúa tàu bán gương cùng lược

Mặc áo màu chàm bán thuốc nhân sâm

Cái áo tứ thân là năm gấu tách

Anh gửi thư về nửa trách nửa mong

Trách người làm mối không xong.

—o—

Em thương nhớ ai ngơ ngẩn bên đầu cầu

Lược thưa biếng chải, gương tàu biếng soi

Cái sập đá hoa bỏ vắng em không ngồi

Vườn hoa bỏ vắng mặc người quay tơ

Em thương nhớ ai ra ngẩn vào ngơ

Đêm quên giấc ngủ ngày mơ trận cười

Bấy lâu nay gần bến, xa vời

—o—

Nhớ cơn chung chiếu chung giường

Nhớ cơn chung lược, chung gương, chung phòng

Nhớ cơn chung gối, chung mùng

Loan ôm lấy phượng, phượng bồng lấy loan

Nhớ cơn nguyệt đổi sao tàn

Cùng nhau thu cúc xuân lan sánh bày

Liễu đông sánh với đào tây

Nước non chỉ nguyện rồng mây đá vàng

—o—

Chén son để cạnh mạn thuyền

Chén son chưa cạn, lời nguyền chưa phai

Em thương nhớ ai

Nhớ ai ra đứng đầu cầu?

Lược thưa biếng chải, gương tàu biếng soi

Cái sập đá huê bỏ vắng không ai ngồi

Buồng hương bỏ vắng, mướn người quay tơ

Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ

Đêm khuya thức ngủ, ngày thưa tiếng cười? …

—o—

Năm ngoái lên ngọn sông Ngâu

Dầm sương dãi nắng chẳng tìm đâu bằng nàng

Năm nay anh về, lắm bạc nhiều vàng

Ðể anh sắm sửa thời nàng lấy anh

Lấy anh, anh sắm sửa cho

Sắm ăn, sắm mặc, sắm cho chơi bời

Khuyên em có bấy nhiêu lời

Thủy chung như nhất là người phải nghe

Mùa đông lụa lụa the the

Mùa hè bán bạc hoa xòe sắm khăn

Sắm gối thì phải sắm chăn

Sắm gương, sắm lược, sắm ngăn đựng trầu

Sắm cho em đôi lược chải đầu

Cái ống đựng sáp, vuốt đầu cho xinh

—o—

Chén tình là chén say sưa

Nón tình em đội nắng mưa trên đầu

Lược tình em chải trên đầu

Gương tình soi mặt làu làu sáng trong

Ngồi buồn nghĩ đến hình dong

Con dao lá trúc cắt lòng đôi ta

Duyên đôi ta thề nguyền từ trước

Biết bao giờ ta được cùng nhau?

Tương tư mắc phải mối sầu

Đây em cũng giữ lấy màu đợi anh.

Trong ca dao tục ngữ Việt, gương lược là biểu tượng của sự soi xét lại, không không phải con mắt bằng lý tính, con mắt ở trên cái đầu, mà là bằng cảm xúc. Gương lược là nỗi nhớ, là ký ức, đặc biệt là ký ức tình yêu

Ra về nhớ nghĩa nhớ tình

Nhớ gương nhớ lược nhớ mình khôn nguôi

—o—

Cầm lược lại nhớ đến gương

Cầm khăn nhớ túi, nằm giường nhớ nhau

—o—

Cầm lược thì nhớ tới gương,

Cầm khăn nhớ túi, đi đường nhớ nhau

—o—

Cầm lược thì nhớ đến gương

Nằm chăn nhớ chiếu, nằm giường nhớ nhau

—-o—o—o—o—o—o—o—

GIÁ GƯƠNG

Nhiều điều, giá gương cũng là một biểu tượng âm dương như gương lược, nhưng gương lược là âm dương nam nữ, còn nhiều điều giá gương là bộ âm dương sinh ra từ cha mẹ.

Nhiễu điều phủ lấy giá gương

Người trong một nước phải thương nhau cùng

—o—

Tiếng chuông lay bóng bồ đề

Con chim trắng cánh bay về Tây Thiên

Mong sao dân tộc bình yên

Đạo lành che chở dân hiền thương yêu

Dù cho đất sập trời xiêu

Lòng tôi vẫn nhớ những điều giá gương

Khắp nơi đồng ruộng phố phường

Nhớ lời Phật dạy phải thương nhau cùng

Đạo vàng điểm núi tô sông

Xây nền văn hóa Lạc Hồng thắm tươi

—-o—o—o—o—o—o—o—

GƯƠNG MẶT

Khuôn trăng là khuôn mặt đẹp như mặt trăng của người con gái. Truyện Kiều viết

“Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang”

Khuôn mặt còn được gọi là gương mặt. Khuôn mặt là một cái mặt cấu trúc, còn gương mặt là cái mặt vận hành để người khác nhìn vào, soi vào, để xem thái độ, tính cách hay để noi theo, cho nên có câu “Gương mặt tiêu biểu”

Một trăng có mấy cuội ngồi

Một gương tuấn kiệt mấy người soi chung

—o—

Làm trai đứng giữa Tháp Mười

Nêu gương anh dũng cho người đời sau

Noi gương và nêu gương là trường hợp gương mặt tiêu biểu, để người khác soi vào để làm theo

—-o—o—o—o—o—o—o—

TẤM GƯƠNG, GƯƠNG SÁNG, GƯƠNG VÀNG, GƯƠNG TƯ MÃ, GƯƠNG ĐỜI

Gương là biểu tượng cho vẻ đẹp của tính nữ kiêu sa và lồng lộng, gương cũng là biểu tượng cho vẻ đẹp tinh thần, cho nên có “mặt đẹp như gương” và “dạ sáng như gương”.

Câu “Tấm gương”, “Gương sáng”, “Tấm gương sáng” hay “Gương vàng” là cho các trường hợp tích cực

Nước Nam trai sắc gái tài

Gương bà Châu thị lưu đời ngàn năm

—o—

Anh ơi đợi em đi cùng

Em đang chuẩn bị theo gương hai Bà

—o—

Bên ngoài lồng lộng như gương

Bên trong nát bấy như đường trâu đi

—o—

Duyên kia ai đợi mà chờ

Tình này ai tưởng mà tơ tưởng tình

Sá chi một mảnh gương hình

Để duyên chờ đợi cho mình say mê

—o—

Ô thước kỳ hình nhi thiên lý

Ai ai có trí bằng trí Khổng Minh

Gương linh tỏ rạng mặc tình,

Chừng nào gá nghĩa cựu tình sẽ thương.

—o—

Sạch con thì lắm người bồng

Xinh chồng thì lắm người thương

Tin chàng lòng dạ như gương

Không quên nghĩa thiếp, người thương mặc người

—o—

Khen ai dạ sáng như gương

Tối trời như mực, biết quen mà mừng

—o—

Chim có đôi có bạn

Kìa hãy xem cặp nhạn mà làm gương

Đứng làm người trong đạo tao khương

Thủy chung nhu nhứt, giữ đường ngãi nhân

—o—

Ngó vô Linh Đổng mây mờ

Nhớ Mai Nguyên soái dựng cờ đánh Tây

Hầm Hô cữ nước còn đầy

Còn gương phấn dũng, còn ngày vinh quang.

—o—

Mặt trăng là mấy cuội ngồi

Mặt gương tư mã mấy người soi chung.

—o—

Trăm kim đổi lấy lạng vàng

Mua gương Tư Mã thiếp với chàng soi chung

Chàng về sắm sửa loan phòng

Thiếp xin điểm phấn tô hồng thiếp theo

—o—

Đêm thu bóng nguyệt soi mành
Bâng khuâng dạ ngọc chạnh tình ngâm nga
Xét trong thế sự người ta
Tài ba cho mấy cũng là như không
Cho hay thiên địa chí công
Dữ lành báo ứng vô cùng màu linh
Gương xưa trông thấy đành rành
Người nay xem đó giữ mình cho yên
Nam Kỳ có cậu Hai Miêng
Con quan lớn Tấn ở miền Gò Công
Cậu Hai là bực anh hùng
Ăn chơi đúng bực vô cùng liệt oanh
Nam Kỳ lục tỉnh nổi danh
Thật là một bực hùng anh trên đời …

—o—

Gương đời sáng tợ sử kinh

Trai ngay thờ chúa, gái trinh thờ chồng

—o—

Ô Loan nước lặng như tờ

Thương người chí sĩ dựng cờ Cần Vương

Trải bao gối đất nằm sương

Một lòng vì nước nêu gương anh hùng

—o—

Đêm thu bóng nguyệt soi mành

Bâng khuâng dạ ngọc chạnh tình ngâm nga

Xét trong thế sự người ta

Tài ba cho mấy cũng là như không

Cho hay thiên địa chí công

Dữ lành báo ứng vô cùng màu linh

Gương xưa trông thấy đành rành

Người nay xem đó giữ mình cho yên

Nam Kỳ có cậu Hai Miêng

Con quan lớn Tấn ở miền Gò Công

Cậu Hai là bực anh hùng

Ăn chơi đúng bực vô cùng liệt oanh

Nam Kỳ lục tỉnh nổi danh

Thật là một bực hùng anh trên đời …

Câu “Gương tày liếp”, “Gương nhãn tiền” hoặc “Gương treo nhãn tiền” và đôi khi :Gương tối” là cho các trường hợp tiêu cực

Trách duyên trách số lỡ làng

Cầm gương gương tối, cầm vàng vàng phai

—o—

Nói người chẳng gẫm đến ta

Cái gương tày liếp để mà soi chung

—o—

Lênh đênh thắt thể bãi bèo

Người đời thắt thể gương treo nhãn tiền

—o—o—o—o—o—o—o—

GƯƠNG SOI

Gương soi là gương dùng để soi

Trách người quân tử vô tình

Có gương mà để bên mình biếng soi

Quân tử soi gương để sửa mình, để tu thân. Soi gương ở đây mang tính tinh thần.

—o—

Bạc kia pha lộn với chì

Gương kia bằng nống, để làm gì không soi?

—o—

Bạn về nghĩ lại thử coi

Tấm lòng em ở gương soi nào bằng

—o—

Sinh ra những thói láo lường

Soi gương chẳng thẹn với người trong gương

—o—

Đi ra đường soi gương đánh sáp

Về đến nhà liếm láp nồi niêu

—o—

Chim chích chòe đòi đậu cành sòi

Chuột chù trong ống đòi soi gương tàu

—o—

Đêm nằm nghĩ lại mà coi

Lấy chồng hay chữ như soi gương vàng

(câu đối lại

Đêm nằm nghĩ lại mà coi

Lấy chồng đánh bạc như voi phá nhà)

—o—

Hoài sơn mà gắn răng bừa

Hoài gương tư mã cho bò nó soi.

—o—

Nực cười thầy bói soi gương

Thầy tu chải chấy, cá mương hóa rồng

—o—

Ước gì anh hóa ra hoa,

Để em nâng lấy rồi mà cài khăn.

Ước gì anh hóa ra chăn,

Để cho em đắp, em lăn cùng giường.

Ước gì anh hóa ra gương,

Để cho em cứ ngày thường em soi.

Ước gì anh hóa ra cơi,

Để cho em đựng cau tươi trầu vàng.

“Ước gì anh hóa ra gương, Để cho em cứ ngày thường em soi.” là ước để em và anh ngày nào cũng được gặp nhau, được nhìn thấy nhau, được ở cùng nhà, được làm vợ chồng, không phải xa cách trong thương nhớ.

—o—o—o—o—o—o—o—

GƯƠNG NƯỚC

Nước là một mặt gương, có thể phản chiếu hình ảnh vào nó và soi gương đặc. Gương nước đặc biệt sáng và trong vào dịp Trung thu, đến mức có thể thấy mặt trăng dưới nước.

Nước trong leo lẻo tựa gương

Sao em không múc, định nhường cho ai

—o—

Sông Cung uốn lượn cong cong

Như gương soi bóng con long trên trời

Đi xa thương nhớ bồi hồi

Dân làng Khúc Phụ suốt đời yêu sông

—o—

Gió đưa cành trúc la đà

Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương

Mịt mù khói tỏa ngàn sương

Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ

—o—

Sự đời nước mắt soi gương

Càng yêu nhau lắm càng thương nhớ nhiều.

—o—

GƯƠNG THUỶ

Gương tỏ hay mờ là do tính nước, tính thuỷ của gương còn hay không

Hồi mô gương tỏ không soi

Bây giờ tróc thủy bạn lại đòi soi gương

—o—

Gương không có thủy gương mờ

Thuyền không có lái lửng lơ giữa dòng

Mong sao nghĩa thủy tình chung

Cho thuyền cập bến, gương trong ngàn đời

—o—o—o—o—o—o—o—

MẮT GƯƠNG

Cầu mắt là một lớp kính tráng nước cho nên có từ “mắt gương”

Trời sinh con mắt là gương

Người ghét ngó ít, người thương ngó nhiều

—o—

Mắt sáng lúng liếng như gương

Mối tình chung thủy khó đường bền lâu

—o—o—o—o—o—o—o—

GƯƠNG MỜ & GƯƠNG SÁNG

Khi tính thuỷ mất thì gương mờ, gương mờ không còn khả năng phản chiếu

Trăm năm soi tấm gương mờ

Không bằng một phút soi nhờ gương trong

—o—

Vô duyên mua phải gương mờ

Bao giờ gương vỡ mà mua gương lành

—o—

Tiếc nồi cơm trắng để ôi

Tiếc con người lịch mà soi gương mờ.

—o—

Mặt sáng như gương Tàu

Đầu bóng như vải lĩnh

hoặc

Mặt sáng gương, đầu vải lĩnh

—o—

Gương sáng thì để soi mày

Trí sáng thì mới soi ngay lòng người

—o—

Gương đời sáng tợ sử kinh

Trai ngay thờ chúa, gái trinh thờ chồng

—o—o—o—o—o—o—o—

GƯƠNG VỠ & GƯƠNG LÀNH

Gương vỡ lại lành

—o—

Ai ơi gương vỡ khó hàn

Chỉ đứt khó nối người ngoan khó tìm

—o—

Cầu Tràng Kênh dầu có phân đôi ngả
Sông Lệ Thủy dầu có cách phá trở ghềnh
Vì em ăn ở có nghĩa có nhơn nên gương vỡ lại lành
Để đôi lứa ta đúc kết trọn chỉ mành nên duyên

—o—

Hát cho sấm động mưa ra

Hát cho gương vỡ làm ba lại liền

Hát cho bể lọt vào ao

Một trăm trái núi lọt vào trôn kim

Hát cho bong bóng thì chìm

Đá xanh thì nổi, gỗ lim lập lờ

—o—

Em là con gái nạ dòng

Cơm cha áo mẹ dốc lòng đi chơi

Chơi cho sấm động mưa rơi

Chơi cho gương vỡ làm đôi lại liền

Chơi cho nguyệt náo trung thiên

Chơi cho lá rụng về đền vua Ngô

Chơi cho nước Tấn sang Hồ

Cho Tần sang Sở, cho Ngô sang Lào

Chơi cho bể lọt vào ao

Chơi cho trái núi lọt vào trôn kim

Chơi cho bong bóng thì chìm

Đá hoa thì nổi, gỗ lim lập lờ.