CA DAO, TỤC NGỮ VỀ BẾP & THẦN BẾP

– bếp núc, bếp nước

– bếp lửa, bếp than, bếp củi, bếp rơm, bếp lò, bếp điện, bếp từ …

– bắc bếp, bới bếp, cời bếp, canh bếp, đun bếp, nhóm bếp, nấu bếp, quét bếp, trông bếp, tắt bếp, vùi bếp, …

– vào bếp, vô bếp

– xây bếp,

– tro bếp, mỡ bếp,

– đũa bếp

– nhà bếp, gác bếp

– anh bếp, bác bếp, đầu bếp,

– vua bếp, thần bếp, đầu rau, ông bếp, ông Táo, Táo quân

– LẤY RƠM ĐUN BẾP

Nựng nựng nà nà

Con đi với bà

Chóng ngoan chóng lớn

Chóng lớn đi cày

Lấy đầy bát cơm

Lấy rơm đun bếp

Lớn đi xúc tép

Cho bà bát canh

Lớn đi trồng chanh

Cho bà bát giấm

Lớn con đi tắm

Đỡ phải phiền bà

Nựng nựng nà nà.

—o—

– LẤY RƠM ĐUN BẾP

Lạy trời mưa xuống

Lấy nước tôi uống

Lấy ruộng tôi cày

Lấy đầy bát cơm

Lấy rơm đun bếp

Lấy nếp nấu xôi

Lấy vôi ăn trầu

Lấy bậu về ôm

Lấy nơm đơm cá

Lấy rá vo gạo

Lấy dao thái thịt

Lấy liếp làm nhà

Lấy hoa về cúng

Lấy thúng đựng tiền

Lấy tiên làm vợ

Lấy chợ bán đồ

Lấy ngô nuôi lợn

Lấy bợm làm bè

Lấy ghe đánh cá

Lấy vá múc canh

Lấy hành xào thịt

Lấy vịt tiết canh

Lấy manh áo mới

Lấy trời chở che

Lấy mè rang muối

Lấy chuỗi trân châu

Lấy trâu đi cày

Lấy bầy trẻ con

Lấy hòn đá cuội

Lấy bụi chuối cau

Lấy màu nhuộm áo

Lấy đạo để theo

Lấy cheo đóng làng

Lấy hàng rau muống

—o—o—o—

– NHÓM BẾP BẮC NỒI

Bảo nhau gặt lúa vội vàng

Mang về nhặt, suốt, luận bàn thóc dôi

Người thì nhóm bếp bắc nồi

Người đem đãi thóc để rồi đi rang

Người đứng cối, kẻ giần sàng

Nghe canh gà gáy phàn nàn chửa xong

Trong làng già trẻ thong dong

Sớm khuya bện chổi chớ hòng rỗi tay

—o—o—o—

– BẮC NIÊU LÊN BẾP

Ai về Thông Lạng mà coi

Bắc niêu lên bếp xách oi ra đồng

Đất nghèo chạy bữa ăn đong

Mà câu hát ghẹo thì không mô bằng

—o—

– BẮC NIÊU LÊN BẾP

Ai về Thông Lạng mà coi

Bắc niêu lên bếp, xách oi ra đồng

—o—

– BẮC NIÊU LÊN BẾP

Ai về Thạch Hạ mà coi

Bắc nồi lên bếp, xách oi ra đồng

—o—

– BẮC NIÊU LÊN BẾP

Ai về xóm Mỹ mà coi

Bắc niêu lên bếp xách oi ra đồng

Đất nghèo chạy bữa ăn đong

Mà câu hát ghẹo thì không mô bằng

—o—

– BẮC NIÊU LÊN BẾP

Ai về Thông Lạng mà coi

Bắc niêu lên bếp, xách oi ra đồng

—o—o—o—

– RẤM BẾP

Lấy chồng thợ mộc sướng sao

Mạt cưa rấm bếp, vỏ bào nấu cơm

Vỏ bào còn nỏ hơn rơm

Mạt cưa rấm bếp còn thơm hơn trầm

—o—

– GIẤM BẾP

Phen này quyết chí buôn to

Buôn trấu giấm bếp, buôn tro trồng hành

—o—o—o—

– VÙI BẾP

Trông chờ đèn tắt bếp vùi

Để anh sẽ nói vài lời vân vi

—o—o—o—

– XEM BẾP

Xem bếp biết nết đàn bà

Vào nhà thì biết trong nhà đói no

—o—o—o—

– LO BẾP NƯỚC

Bồng bồng con nín con ơi

Dưới sông cá lội, trên trời chim bay

Ước gì mẹ có mười tay

Một tay bắt cá, tay này bẫy chim

Một tay chuốt chỉ luồn kim

Một tay làm ruộng, tay tìm hái rau

Một tay ôm ấp con đau

Một tay vay gạo, tay cầu cúng ma

Một tay khung cửi guồng xa

Một tay lo bếp nước, lo cửa nhà nắng mưa

Một tay đi củi muối dưa

Còn tay van lạy, bẩm thưa, đỡ đòn

Tay nào để giữ lấy con

Tay nào lau nước mắt, mẹ vẫn còn thiếu tay

Bồng bồng con ngủ cho say

Dưới sông cá vẫn lội, chim vẫn bay trên trời.

—o—o—o—

– QUẠNH BẾP

Vắng đàn ông quạnh nhà

Vắng đàn bà quạnh bếp

—o—o—o—

– DƯỚI BẾP

Đêm khuya năm vợ ngồi hầu,
Vợ cả pha nước, têm trầu chàng xơi.
Vợ hai trải chiếu chàng ngồi,
Vợ ba coi sóc nhà ngoài, nhà trong.
Vợ tư sửa soạn giăng mùng,
Vợ năm dưới bếp trong lòng xót xa.
Chè thưng, cháo đậu bưng ra,
Chàng xơi một bát kẻo mà hết gân.

—o—o—o—

– NẤU BẾP

Một tay đun chín bếp rơm

Một tay nạo mướp chị nhường chồng cho

—o—

– NẤU BẾP

Con nhà ai nho nhỏ lại khờ

Nấu cơm trong bếp quên sơ, quên vần

—o—

– NẤU BẾP

Con dâu tôi dại lại khờ

Nấu cơm trong bếp quên sơ, quên vần

Nấu canh như thể xà bần

Bữa mặn bữa lạt, không lần nào ngon

Làm bánh, nắn cục nắn hòn

Bỏ vô mà hấp chẳng còn chút nhưn

May áo rồi lại may quần

Tra khuy lộn ngược sau lưng vá quàng

Đi chợ phải thói ăn hàng

Mua ba đồng mắm chợ tan mới về

Về nhà rồi đi ngồi lê

Cửa nhà dơ dáy chắng hề quét lau

Nuôi heo sợ tốn cám rau

Tới mùa gặt hái giả đau ở nhà!

—o—o—o—

– ỈA BẾP

Chưa tập bắt chuột đã tập ỉa bếp

—o—

– ỈA BẾP

Con mèo đánh giặc đông tây

Con voi nằm bếp ỉa đầy nồi rang

—o—o—o—

– CHUN VÔ BẾP

Lui lui ớ bạn lui lui

Đừng chun vô bếp mà đen thui mặt mày

—o—

– VÔ BẾP

– Gặp ba trò xin hỏi ba trò

Chớ đàng vô bếp có đò hay không?

– Đàn bà ăn nói bất thông

Đường đi vô bếp chứ có phải sang sông đâu mà có đò?

—o—

– LĂN VÀO BẾP

Muốn ăn phải lăn vào bếp

Muốn chết phải lết vô hòm

—o—

– VÔ TRONG BẾP

Chiều chiều gọt mướp nấu canh

Chạy vô trong bếp thấy anh trèo giàn,

Thôi thôi, thiếp chẳng ưng chàng,

Chàng hay ăn vụng, kiếm đàng chàng đi.

—o—o—o—

– BỚI BẾP

Dung dăng dung dẻ,

Dắt trẻ đi chơi.

Đến cửa nhà trời,

Lạy cậu lạy mợ,

Cho cháu về quê,

Cho dê đi học,

Cho cóc ở nhà,

Cho gà bới bếp,

Xì xà xì xụp

Ngồi thụp xuống đây.

—o—o—o—

– NGỒI BẾP

Chồng người thổi sáo thổi tiêu

Chồng em ngồi bếp húp riêu bỏng mồm

—o—

– NGỒI BẾP

Chồng người đi ngược về xuôi

Chồng em nằm bếp thò đuôi ra ngoài

—o—

– NGỒI BẾP

Chồng người đi ngược về xuôi

Chồng em ngồi bếp sờ đuôi con mèo

—o—

– NGỒI BẾP

Chồng người áo gấm sông Lô

Chồng em ngồi bếp nướng ngô cháy quần

—o—

– NGỒI BẾP

Chồng người thổi sáo thổi tiêu

Chồng em ngồi bếp húp riêu bỏng mồm

—o—

– NGỒI BẾP

Chồng người đi Bắc về Nam

Chồng em ngồi bếp nướng dam cả ngày

—o—o—o—

– GIỮ BẾP

Chồng người vượt lạch qua ngòi

Chồng em giữ bếp cho bòi ăn tro

—o—o—o—

– QUÉT BẾP

Ông già bạc phếu râu tôm

Thấy dâu quét bếp còn lườm mắt dê

—o—o—o—

– ĐŨA BẾP

– Đũa bếp có đôi, chìa vôi có bạn

Tôi với nàng đồng chạng hát chơi

– Hát chơi em cũng muốn hát chơi

Em đây, anh đó, kết đôi nhân tình

—o—

– ĐŨA BẾP

Đũa bếp có đôi, chìa vôi lẻ bạn

Anh nỡ lòng nào đành đoạn bỏ em

—o—

– ĐŨA BẾP

Đũa con, đũa bếp có đôi

Còn một cái vá mồ côi một mình

—o—

– ĐŨA BẾP

Nực cười đũa bếp bịt vàng

Chuồng heo lợp ngói, lẫm làng lợp tranh

—o—

– ĐŨA BẾP

Đũa bếp khuấy nồi bung

—o—

– ĐŨA BẾP

– Anh về thắt rế kim cang

Bán đôi đũa bếp cưới nàng còn dư

– Anh về bán ruộng Cây Da

Bán cặp trâu già chẳng cưới đặng em

—o—

– ĐŨA BẾP

Chồng thương chẳng sợ chi ai

Đũa bếp cho dài kẹp cổ mụ gia

—o—

– ĐŨA BẾP

Anh về bán bộ trã rang

Bán đôi đũa bếp, cưới nàng có dư

—o—o—o—

– MỠ BẾP

Mấy đời chó đói chê xương

Mèo chê mỡ bếp, cọp nhường mồi ngon

—-o—o—o—

– KIỀNG BA CHÂN

Dù ai nói ngả nói nghiêng

Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân

Dù ai rào giậu ngăn sân

Lòng ta vẫn vững là dân cụ Hồ.

—o—

– KIỀNG BA CHÂN

Dù ai nói đông nói tây

Thì ta cũng vững như cây giữa rừng

Dù ai nói ngả nói nghiêng

Thì ta cũng vững như kiềng ba chân

—o—

– KIỀNG BA CHÂN

Dù ai nói ngả nói nghiêng

Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân

—o—

– KIỀNG BA CHÂN

Ba thằng lỏng thỏng, cõng thằng đen thui

Là cái gì? Kiềng bếp

—o—

– KIỀNG BA CHÂN

Ba cây, một quả, ra rả những hột

Là gì? Kiềng bếp

—o—o—o—

– BẾP LỬA

Anh ngồi trong bếp lửa đau cái bụng

Em ngoài cửa nát nửa lá gan

Biết thuốc chi mà chữa bệnh cho chàng

Lấy trầm hương cho uống sao chàng vội quên

—o—

– BẾP RƠM

Một tay đun chín bếp rơm

Một tay nạo mướp chị nhường chồng cho

—o—o—o—

– XÓ BẾP

Một miếng giữa đàng hơn một sàng xó bếp

—o—

– XÓ BẾP

Đánh giặc mà đánh tay không

Thà về xó bếp giương cung bắn mèo

—o—

– XÓ BẾP

Chuột chê xó bếp chẳng ăn

Chó chê nhà dột ra lần bụi tre.

—o—

– XÓ BẾP

Chồng người vượt lạch rẽ ngòi

Chồng em xó bếp đầu bòi chấm gio

—o—

– XÓ BẾP

Bà dì xù xì xó bếp

—o—

– XÓ BẾP

Đi khắp bốn bể chín chu

Trở về xó bếp chuột chù gặm chân

—o—

– XÓ BẾP

Làm trai phải có gan lì

Nấp trong xó bếp làm gì nên thân

Trai mà chẳng hiếu với dân

Chẳng trung với nước ai cần có trai?

—o—o—o—

– NHÀ BẾP

Gánh gánh gồng gồng

Gánh sông gánh núi

Gánh củi gánh cành

Ta chạy cho nhanh

Về xây nhà bếp

Nấu nồi cơm nếp

Chia ra năm phần

Một phần cho mẹ

Một phần cho cha

Một phần cho bà

Một phần cho chị

Một phần cho anh

Ta chạy cho nhanh

Về xây nhà bếp

Nấu nồi cơm nếp…

—o—

– NHÀ BẾP

Nhà anh chỉ có một gian

Nửa thì làm bếp nửa toan làm buồng

Anh cậy em coi sóc trăm đường

Để anh mua bán trẩy trương thông hành

Còn chút mẹ già nuôi lấy cho anh

Để anh buôn bán thông hành đường xa

Liệu mà thờ kính mẹ già

Đừng tiếng nặng nhẹ người ta chê cười

Dù no dù đói cho tươi

Khoan ăn bớt ngủ liệu bài lo toan

Cho anh đành dạ bán buôn

—o—o—o—

– ÔNG BẾP

Ông cả ngồi trên sập vàng

Cả ăn, cả mặc, lại càng cả lo

Ông bếp ngồi trong xó tro

Ít ăn, ít mặc, ít lo, ít làm

—o—-

– BA ÔNG BẾP

Ngày đi dặn vợ ở nhà

Có ba ông bếp với và con kê

—o—

– VUA BẾP

Thế gian một vợ một chồng

Chẳng như vua bếp hai ông một bà

—o—

– VUA BẾP

Đói no vua bếp hay,

Đắng cay bà gừng biết

—o—

– VUA BẾP

Gái đâu có gái lạ đời

Chỉ còn thiếu một ông trời không chim

Long thần, thổ địa cũng tìm

Thổ công, vua bếp cũng chim cả rồi

—o—

– ĐẦU RAU

Nhà anh nóc trổ lên trời

Ông tổ bảy mươi đời thì chết đã lâu

Trong nhà cổng trước ngõ sau

Nhìn vào trong bếp, đầu rau ba hòn

—o—

– TÁO QUÂN

Một rằng mình quyết lấy ta

Ta về bán cửa bán nhà mà đi

Ta về bán núi Ba Vì

Bán chùa Hương Tích, Phật đi làu làu

Ta về bán hết ngựa trâu

Bán hột thầu dầu, bán trứng gà ung

Bán ba mươi sáu Thổ công

Bán ông Hành khiển, vợ chồng Táo quân

Bán từ giờ Ngọ giờ Dần

Giờ Tí giờ Sửu giờ Thân giờ Mùi

Ta về bán cả que cời

Bán tro đun bếp bán trăm khêu đèn

Ta về bán trống bán kèn

Có gì bán hết, lấy tiền cưới em

—o—

– ÔNG TÁO

Nói láo ông Táo bẻ răng

—o—

– ÔNG TÁO

Vè Tết

Hạ lợi bước qua

Chánh ngày hăm ba

Lễ đưa ông Táo

Hai là lễ đáo

Tảo mộ ông bà

Cổ tích bày ra

Truyền cho con cháu

Từ ngày hăm sáu

Dĩ chí ba mươi

Cá thịt tốt tươi

Ông bà tiếp rước

Phải dùng cây trước

Lấy nó làm nêu

Thiên hạ cũng đều

Lo chưng đồ đạc

Sơ tam chánh ngoạt

Canh giữ thường lai

Quần rộng áo dài

Ăn chơi ba bữa

Bịt khăn sắm sửa

Làm tuổi mẹ cha

Đèn đốt vậy mà

Tứ cung tứ bái

Trai thời giữ đạo

Gái phải dằn lòng

Xuân nhật ngày đêm

Đèn chong hương đốt

Chơi bời mùng Một

Chí những mùng Hai

Liên gia trong ngoài

Ăn mừng năm mới.

Chữ An, chữ Thới

Dán trước hàng ba

Phú quý vinh hoa

Dán vô trước cửa

Tài lợi lộc phước

Dán trước hàng nhì

Vạn trực duy tân

Dán vô cửa giữa

Dán thời phải lựa

Cột cái định tường mà dán

Trên trang ông Táo

Đề chữ “Hiển Linh”

Lấy câu “Thái Bình”

Dán ngoài cửa ngõ

Quần điều áo đỏ

Quần rộng vãng lai

Chánh ngoạt sơ khai

Tháng Giêng duy thỉ

Canh ba giờ tí

Thức dậy làm gà

Lễ vật bày ra:

Nhang, đèn, trà, nước

Tiên sư giáng trước

Ứng biện vô dò

Rượu rót liên do

Kim ngân tiếp đốt

Giờ này thiệt tốt

Thạnh lợi chủ gia

Giờ đặng kế ba,

Làm ăn phú quý

—o—

– CẬU BẾP

Mười giờ quan đã ăn xong

Cậu bồi cậu bếp đi rong phố phường

Hầu bao rủng rỉnh bạc vàng

Đồng hồ quả quýt, nhẫn vàng đeo tay

Lược ngà, khăn nhiễu, giày Tây

Che ô lục soạn, thắt dây lưng điều

Các cô trông thấy mĩ miều

Ngỡ được chúng thấy, chạy theo chuyện trò

Chuyện rồi chuyện nhỏ chuyện to

Đến tháng lĩnh bạc, cậu cho mấy hào

—o—

– BỒI BẾP
Bấy lâu ta ở với ta
Bây giờ có Phú Lang Sa lọt vào
Bây giờ đất thấp trời cao
An Nam, Quảng Tống phải vào lụy Tây
Bây giờ khố bẹ đi giày
Bờ lau lên phố, đĩ nay lên bà
Mấy đời khoai sắn nở hoa
Thau rau đắc thế, trẻ già thất kinh
Bấy lâu vua trị một mình
Bây giờ Nhà nước đã rành chia đôi
Văn nhân khoa mục ở rồi
Những phường dốt nát lên ngồi làm quan
Những anh phơ phất loàng xoàng
Làm bồi làm bếp ra ràng cậu chiêu
Các quan trung nghĩa trong triều
Về nhà ngồi xó liệu chiều thủ thân
Những quân vô nghĩa, nịnh thần
Tìm thầy, tìm cách lần lần thăng quan
Trị dân lắm sự tham tàn
Kiếm tiền kiếm bạc mới toan bằng lòng
Muốn cho bể lặng, sông trong
Cách hết lũ ấy mới mong thái bình

—o—o—o—

– ĐẦU BẾP

Giàu chủ kho

No đầu bếp

Chóng chết quản voi