HIỂU VỀ CÂY NÊU QUA CA DAO, TỤC NGỮ VỀ CÂY TRE

Loading

Dựng nêu bản chất là chặt một cây tre từ một bụi tre ngoài thiên nhiên và tái trồng lại cây tre riêng lẻ đó ở trạng thái nêu ở nhà mình. Vậy chúng ta cần hiểu về trồng tre và chặt tre qua ca dao tục ngữ thì mới có thể hiểu được về chặt tre và trồng nêu.
TRỒNG TRE
Trồng tre là việc xác lập một vị thế và các giới hạn trong không gian, thời gian và các mối quan hệ của một chủ thể. Có thể nói trồng tre làm sao thì của chiêm bao làm vậy.
Trồng tre trước ngõ ngay hàng
Tre lên mấy mắt, thương chàng mấy năm
Thương chàng từ thuở mười lăm
Bây giờ hai mốt, sáu năm rõ ràng
Cô gái “trồng tre trước ngõ ngay hàng” là trồng mối quan hệ rõ ràng, trực tiếp và dứt khoát với chàng trai, cho nên cô biết rõ tre lên mấy mắt, cô thương chàng bao lâu.
—o—
Trồng tre, tre ngã bốn phương
Hai cô đứng đó anh thương cô nào?
Thương cô mỏng mảnh mà cao
Cô nhỏ má đào, anh thương hết hai cô
“Trồng tre, tre ngã bốn phương” là trồng những mối quan hệ đảo điên, nghiêng ngả bốn phương. Vận vào tình yêu, có hai cô đứng đó thì anh thương hết cả hai cô.
—o—
Trồng tre để ngọn cheo leo
Có thương đứng dưới, đừng leo tre oằn
“Trồng tre để ngọn cheo leo” là xây dựng một mối quan hệ với nguyên tắc rất khó thực hiện đến cùng hoặc thực hiện được phải vất vả, lắt léo. Trong tònh cảm, đưa những sự lắt léo như vậy vào cây tre, vào nguyên tắc, thì chỉ làm cho tre oằn, mà tre nguyên tắc là phải thẳng, cho dù có cong ngọn theo gió thì thân vẫn phải thẳng thớm, rõ ràng, thì quan hệ mới dựa vào đấy mà phát triển được.
—o—
Trồng tre, trồng trúc hai hàng
Trồng cây vạn thọ cho chàng bẻ bông
Cô gái “trồng tre, trồng trúc hai hàng” là trồng một quan hệ cặp đôi rõ ràng với chàng trai.
“Trồng cây vạn thọ cho chàng bẻ bông” là trồng một quan hệ lâu dài với chàng trai mà chàng là người được bẻ bông, hưởng thành quả.
—o—
Trồng tre ngả ngọn xuống mương
Hai dâu về tới, má thương dâu nào?
– Dâu nào dâu nấy cũng thương
Dâu cũ tầm thường, dâu mới má thương hơn
“Trồng tre ngả ngọn xuống mương” là trồng các mối quan hệ mà mang lại nhiều lợi ích cá nhân hơn, vì mương đưa nước chung vào tưới ruộng riêng.
“Dâu cũ tầm thường, dâu mới má thương hơn” : dâu mới có thể có tiền, có quyền, có thể hơn, nên má thương hơn dâu cũ mà má chê tầm thường.
—o—
Trồng tre, trồng trúc, trồng dừa
Muốn nên cơ nghiệp thì chừa lang vân
“Trồng tre, trồng trúc, trồng dừa” là trồng ba loại cây một thân chính thẳng. Vân lang là loại đàn ông nhiều mối và lươn lẹo, nay thế này mai thế khác, ở đây thế này ở chỗ khác thế khác.
—o—
Trồng tre chẳng dám ăn măng
Để cho tre lớn, kết bè đưa dâu
Đưa dâu thì đưa bằng ghe
Đừng đưa bằng bè, ướt áo cô dâu
“Trồng tre chẳng dám ăn măng” : Trồng một quan hệ lâu dài, trân trọng giữ gìn, không phá hoại nó vì cái lợi ngắn hạn trước mắt (ăn măng).
“Để cho tre lớn, kết bè đưa dâu” : Khi quan hệ đó đủ lớn mạnh, thì kết hôn. Với người con gái, đưa dâu là đi qua sông, cập bến mới.
“Đưa dâu thì đưa bằng ghe” : Ghe là loại thuyền có khoang khô ráo cho câu dâu ngồi bên trong
“Đừng đưa bằng bè, ướt áo cô dâu” : Bè chỉ là phương tiên qua sông mà cho phép đứng lên đó, nguy hiểm và dễ bi ướt hơn so với ghe.
—o—
Trồng tre cho biết thứ tre
Thứ tre mình nguộc, thứ tre mình ngà
Trồng cà cho biết thứ cà
Thứ cà tim tím, thứ cà xanh xanh
Trồng chanh cho biết thứ chanh
Thứ chanh ăn mắm, thứ chanh gội đầu
Trồng trầu cho biết thứ trầu
Thứ trầu đãi khách, thứ trầu đưa dâu
Trồng dâu cho biết thứ dâu
Thứ dâu ăn trái, thứ dâu để tằm
Trồng cây hay trồng một mối quan hệ mà phải xác định được rõ ràng quan hệ ấy bản chất là gì và sẽ đưa lại kết quả ra sao.
—o—
Vườn ai trồng trúc trồng tre
Ở giữa trồng chè, hai bên đào ao
Ấy nhà một đấng anh hào
Họ Phan, làng Thái, đồng bào kính yêu
Làng Thái, tên chữ là Đông Thái là tên một làng thuộc huyện La Sơn, nay là xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh. Đây là quê hương của nhà yêu nước Phan Đình Phùng, lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Hương Khê thuộc phong trào Cần Vương.
Vườn ai trồng trúc trồng tre : Cây này ý nói Phan Đình Phùng là người sống có nguyên tắc, chính trực.
Ở giữa trồng chè, hai bên đào ao : Cây chè có lá chè làm nước để tiếp khách. Nước chè và ao nước đều nói về các quan hệ tình cảm và xã hội cân bằng và rộng rãi.
—o—
Vườn rộng chớ trồng tre ngà
Nhà rộng chớ chứa người ta ở cùng
Vườn là để trồng cây chủ yếu phục vụ nhu cầu ăn uống của gia đình. Tre ngà là giống tre to, mọc dại ngoài tự nhiên để làm vật liệu xây dựng hay công cụ. Vườn rộng là để trồng nhiều cây, chứ không phải thừa đất đem ra trồng cây không phù hợp.
Nhà rộng là để người trong nhà được ở rộng rãi chứ không phải để người ngoài vào ở cùng với người nhà trong nhà của mình.
—o—o—o—
Tre là biểu tượng của việc bảo vệ đất nước, chống kẻ thù.
Chúng ta dùng cây nêu để chống lại kẻ thù và các dạng xâm hại. Chúng ta phải bảo vệ cây nêu khỏi kẻ thù hay các dạng xâm hại từ cố ý đến vô ý của hàng xóm láng giềng hay người qua đường.
Ba năm quân tử trồng tre
Mười năm uốn gậy, đánh què tiểu nhân
—o—
Thù này ắt hẳn còn lâu
Trồng tre thành gậy, gặp đâu đánh què
—o—o—o—
Trồng tre, tre ngã liên tu
Phận em là gái, oán thù mà chi
Trồng tre là xác lập đạo lý và nguyên tắc cơ bản, còn “trồng tre, tre ngã liên tu” là mình đưa nguyên tắc ra mà chính mình không giữ được.
—o—o—o—
Trồng tre trở gốc lên trời
Con chị qua đời thì cưới con em
Trồng tre là xác lập đạo lý và nguyên tắc cơ bản, còn “trồng tre trở gốc lên trời” là đạp lên đạo lý và đi ngược lại nguyên tắc cơ bản.
Trồng nêu trước nhà ngày Tết để thể hiện, trồng nêu để thoả mãn sự tò mò, tham gia vào việc trồng nêu của người khác, trồng nêu theo chỉ bảo của thày bà để được tài lộc đều là các dạng trồng tre trở gốc lên trời.
—o—o—o—o—o—
CHẶT TRE
Chặt tre chú ý gai
Có tai lắng nghe người
Chặt tre là đụng đến một định vị và định phương rõ ràng. Chặt tre phải chú ý là tre của ai, có phải tre của mình không, mình có quyền và có năng lực chặt không. Ngay cả tre của mình thì cây tre cũng có gai để tự bảo vệ nó.
Liên quan đến cây nêu, có hai sự kiện chặt tre
– Chặt tre để về dựng nêu
– Hạ nêu
—o—o—o—
Nhất chặt tre, nhì ve gái
Đây là hai việc được coi là khó khăn bậc nhất của người đàn ông.
Chặt tre là việc khó nhất của người đàn ông, không phải vì tre quá cứng, nhiều cây cứng hơn tre nhiều, mà bởi vì đàn ông mà chặt tre nhất định là để làm việc lớn có tính chất kiến tạo và bảo vệ, như làm nhà, làm hàng rào, làm đồ dùng hay để dựng nêu. Chặt che là bước khởi đầu của việc lớn này, cho nên chặt tre không đơn giản.
Ve gái là việc lớn thứ hai, đứng sau chặt tre. Tre chặt được rồi nghĩa là bản thân mình lo được rồi, mình xứng đáng là thằng đàn ông, lúc đó mới tính đến chuyện tán gái.
—o—
Trai Tân Trúc chặt tre thở hoi hóp,
Gái Đông Hà đãi hến hát nghêu ngao
Tre đại diện cho người đàn ông và việc lớn mà người đàn ông phải làm, hến đại diện cho người phụ nữ và những thứ mà thân thể người phụ nữ đón nhận. Hai việc này đặt cạnh nhau tạo nên cặp âm dương mà đàn ông cho và phụ nữ nhận.
—o—o—o—
Vợ lo nếp, lá, đậu, mè
Chồng lo mài rựa chặt tre dựng chòi
Chặt tre làm nhà là việc của đàn ông, nấu nướng là việc của đàn bà.
Dựng nêu nói chung là việc của người đàn ông, người chủ ngôi nhà, người gánh vác gia đình. Ở tầm quốc gia, vua là người dựng nêu ở hoàng thành Huế, và nêu của vua phải được dựng trước sau đó người dân Huế mới được dựng nêu ở nhà mình. Ở tầm làng xã, trưởng làng hoặc người đại diện cho làng xã là người dựng nêu ở đình làng vào dịp Tết.
—o—
Em về cắt rạ đánh tranh
Chặt tre, chẻ lạt cho anh làm nhà.
Sớm khuya hòa thuận đôi ta
Hơn ai gác tía, lầu hoa một mình.
Nếu như trồng tre là để là thiết lập và nuôi dưỡng một quan hệ lâu dài, thì chặt che là để tạo ra nơi ăn chốn ở lâu dài cho vợ chồng con cái.
Chủ nhà dựng cây nêu ở đâu là xác đinh đó là nơi ăn chốn ở lâu dài của mình và người thân trong gia đình.
—o—o—o—
Con ơi, con ngủ cho mùi
Để mẹ ngồi vót cho rồi bó chông.
Chông này gìn giữ non sông,
Chông này góp sức diệt quân bạo tàn.
Chông này xóa sạch tóc tang,
Chông này đem lại tiếng đàn lời ca
Cho con gần mẹ gần cha,
Cho nước độc lập, cho nhà yên vui.
Con ơi con ngủ cho mùi,
Để mẹ ngồi vót cho rồi bó chông.
Chặt tre cũng là để vót chông. Chông là vũ khí chiến đấu đặt trong lòng đất, được che đậy nguỵ trạng, để kẻ thù đi vào đất sẽ bị châm đông.
Chông cũng là chức năng của nêu. Cây nêu là thành luỹ che chở, che chắn, che đậy để ngôi nhà, gia đình và gia tiên, đồng thời cây nêu cũng là hàng rào tạo định biên rõ ràng cho ngôi nhà và gia đình, cây nêu trở thành chông gai cản trở những kẻ xâm phạm và chông nhọn sắc tiêu diệt kẻ thù bước vào đất của ta.
Thông thường đầu ngọn nêu có cành lá trông rất mềm, nhưng nêu vẫn là dạng chông để bảo vệ đất nước xứ sở. Truyền thuyết nói rằng nêu dùng để chống quỷ, nhưng chúng ta dùng nêu để chống được sự xâm hại nói chung như vong ma, trấn yểm, các dạng hàng xóm có hại, các dạng xâm hại cua người qua đường hay các luồng năng lượng có hai khác cho ngôi nhà và gia đình, mà đặc biệt phức tạp và Tết. Chúng ta hoàn toàn có thể dài kết quả của sự bảo vệ của cây nêu cả năm, nếu như chúng ta đủ năng lực và biết cách dựng nêu.
Chia sẻ:
Scroll to Top