Chín là trạng thái hoàn thiện cao nhất của cả cấu trúc và vận hành trước khi có sự chuyển hoá, để sang một chu kỳ vận hành và cấu trúc mới, mà sẽ có tính chất non trẻ, thiếu hụt, sai sót và bất cập.

Năm nay lúa chín đầy đồng
Trà Ôn mở hội Lăng Ông tưng bừng

—o—

Trời mưa cho lúa chín vàng
Cho anh đi gặt, cho nàng đem cơm
Đem thời bát sứ mâm son
Chớ đem mâm gỗ anh hờn không ăn

—o—

Con cu làm tổ trên rừng
Ba bữa lúa chín nhớ chừng về ăn
Con cu làm tổ trên lăng
Ơi o bán cốm khuya trăng chưa về.

—o—

Anh đi Tam Tượng hái chè
Bớt cây ớt chín sau hè chim ăn

—o—

CHUỐI CHÍN

Mẹ cha như chuối chín cây
Sao đấy chẳng liệu, cho đây liệu cùng

—o—

THỊ CHÍN

Thò tay ngắt ngọn xoan đào
Muốn ăn thị chín thì vào rừng xanh
Thuyền ai ghé xuống bến ghềnh
Phải thuyền chú lái cho em ngồi nhờ

—o—

Ù à ù ập
Nước chảy tràn ngập
Cả vũng chân trâu
Chị đỏ đi đâu?
Đi cày đi cấy
Bắt được con bấy
Đem về nấu canh
Băm tỏi băm hành
Xương sông lá lốt
Băm cho đầy thớt
Nấu cho đầy nồi
Đặt lên vừa sôi
Bắc xuống vừa chín
Chàng về chàng hỏi
Được mấy bát canh?
Tôi chiềng với anh
Được ba bốn bát
Đừng có xáo xác
Mà xóm giềng nghe
Để ra ăn de
Được ba bốn bữa.

CHÍN – TRẠNG THÁI

Các mức độ chín

– chín tới, chín vừa, chín quá (mộc)

– chín già, chín rộ (thổ)

– chín vàng, chín hồng, chín đỏ, chín thâm (kim)

– chín cháy khê (hoả)

– chín nẫu, chín nhừ (thuỷ)

– chím thơm (khí)

Các cách chín

– chín cây

– chín rụng

– chín ép, chín dấm, chín gượng

Đối xứng với chín là các trạng thái

– ương, non, xanh : với thực vật

– sống : với động vật

CHÍN ĐỒI MỖI

Cây cao, quả chín đồi mồi,
Anh trông mỏi mắt, anh chòi mỏi tay

—o—

CHÍN ĐỎ

Chặt cây dừa,
Chừa cây mận,
Cây bần thận,
Cây bí đao,
Cây nào cao,
Cây nào thấp,
Cây nào rập,
Cây nào rà,
Cây nào rách,
Cây nào rời,
Mồng tơi chín đỏ,
Con thỏ nhảy qua,
Con gà ứ hự,
Bùm xùm bùm xọa,
Rút ra tay này.

—o—

Thung bung chín đỏ hàng rào,
Anh dìa dưới đó chừng nào anh lên?

—o—

Nước ròng chảy thấu Tam Giang
Sầu đâu chín đỏ, sao chàng còn đây?

—o—

Em tôi buồn ngủ buồn nghê
Con tằm chín đỏ, con dê mọc sừng
Mọc sừng thì mọc giữa lưng
Đừng mọc trên mắt nó sưng tù vù

—o—

Trèo lên cây cám, cám cong
Thấy gùi chín đỏ trong lòng muốn ăn.

—o—

CHÍN ĐỎ CHÍN ĐEN

Tòi mòi chín đỏ chín đen
Con gái Minh Phú hay ăn tòi mòi
Nước sông đổ lẫn nước ngòi
Con gái Minh Phú cầm roi dạy chồng

—o—

CHÍN VÀNG

Trời mưa cho lúa chín vàng
Cho anh đi gặt, cho nàng đem cơm
Đem thời bát sứ mâm son
Chớ đem mâm gỗ anh hờn không ăn

—o—

Tên em không thiếu không thừa
Chín vàng ngon ngọt rất vừa lòng anh

CHÍN RỤNG

Nước rằm chảy thấu Nam Vang,
Mù u chín rụng sao chàng bặt tin?

—o—

Nước ròng chảy thấu Tam Giang
Sầu đâu chín rụng, sao chàng bặt tin?
Nỗi buồn con nhện đem điềm
Chầu rày người bạn chắc quên ta rồi?

—o—

CHÍN CÂY

Mẹ già như trái chín cây
Gió đưa trái rụng, con rày mồ côi.

—o—

Ba năm duyên mãn đã rồi,
Cây khô lá rụng em còn ngồi chờ ai?
– Em ngồi chờ củ chờ khoai
Chờ cam, chờ quýt, chờ xoài chín cây

CHÍN – VẬN HÀNH

Một số bài ca dao thông qua việc một thứ cụ thể không chín muốn nói về con người làm việc đó không đủ chín chắn, vững vàng để thực hiện được các sinh hoạt cơ bản.

NẤU CHÍN

CHÍN – TINH THẦN

CHÍN – THỜI GIAN

CHỈN