NHỮNG DÒNG SÔNG & NHỮNG CÂY CẦU XỨ SỞ

Các địa danh Sông & Cầu đặc biệt

– Sông Hương – Cầu Tràng Tiền

– Sông Cầu – Chợ Cầu, chùa Cầu, thị trấn sông Cầu

– Sông Cái – Cầu Long, Cầu Rồng, Cầu Giồng

– Sông Dinh – Cầu Dinh, Chơ Dinh

– Sông Cấm – Cầu Rào, Cầu Đất

– Sông Hàn – Cầu Sắt, Cầu Sét

– Suối Thiên Thai – Cầu Tam Thai

– Sông Tam Giang – Cầu Phá Tam Giang

– Bể Đông, biển Đông – Cầu Đông là cầu về phương hương Đông, Tây, Nam, Bắc; Cầu Phú là cầu về sự đa dạng, trù phú

– Bể Bắc – Bắc Cầu là cầu đi đến mục đích, cách thức

– Cầu Nôm là cầu âm thanh, tiếng Nôm

SÔNG HƯƠNG & CẦU TRÀNG TIỀN

– Ở Huế có cả cầu Tràng Tiền bắc qua sông Hương đoạn trước mặt Kinh thành Huế,

– Ở Hà Nội có phố Tràng Tiền chạy thằng đến Nhà hát lớn, nối hồ Gươm và sông Hồng

– Ở huyện Thanh hà, tỉnh Hải dương chỉ có sông Hương, không có cầu Tràng Tiền

Cây cầu Tràng Tiền được mô tả trong ca dao tục ngữ, một phần là giống cây cầu vật lý, chín phần là cây cầu xứ sở, mà khác xa với cầu Tràng Tiền vật lý ít nhất là về số lượng nhịp

– Cầu Trường Tiền bấy nhiêu niên qua lại

Kể tự đời Thành Thái đến nay

Chạnh lòng biết hỏi ai đây,

Việc chi nên nỗi đang tay dứt cầu?

– Chí quyết thắng Pháp Tây

Nên cầu này phải phá,

Qua sông còn nhiều ngả

Đừng buồn bã em ơi

Nước non khôi phục được rồi

Cầu nầy bắc lại không mấy hồi đó em!

—o—

Chợ Đông Ba đem ra ngoài giại

Cầu Trường Tiền đúc lại xi moong

Ơi người lỡ hội chồng con

Về đây gá nghĩa vuông tròn nước non

Hai bài trên là về cây cầu Tràng Tiền vật lý bắc qua sông Hương vật lý

Cầu Tràng Tiền sáu vài, mười hai nhịp

Anh qua không kịp, tội lắm, em ơi !

Nghĩa tào khang ai mà vội dứt

Đêm nằm tấm tức, lụy nhỏ tuôn rơi

Bấy lâu ni chịu tiếng mang lời

Dẫu có xa nhau đi nữa cũng bởi ông trời mà xa

—o—

Đất Thần Kinh trai hiền gái lịch

Non xanh nước biếc, điện ngọc đền rồng

Tháp bảy tầng, miếu Thánh, chùa Ông

Chuông khua Diệu Đế, trống rung Tam Toà

Cầu Tràng Tiền mười hai nhịp bắc qua

Tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ đợi khúc âu ca thái bình

—o—

Ngó xuống sông Hương, nước xanh như tàu lá

Ngó về Đập Đá, phố xá nghinh ngang

Từ ngày Tây lại sứ sang

Cầu Trường Tiền khác bến, chợ Đình Ngang đổi dời

Ới em ơi, em ăn ở làm cho có đất có trời

Đừng ham duyên mới phụ lời nước non

Ba bài trên là về cây cầu Tràng Tiền xứ sở mà đã có ở đó từ lâu rồi

Thực ra, đâu có cầu Tràng Tiền ở đó sẽ có sông Hương và ngược lại ở đâu có sông Hương ở đó có cầu Tràng Tiền, mà không phải ai cũng nhìn được cặp đôi kỳ diệu này trừ khi người đó có tình yêu và sự kết nối sâu sắc với xứ sở.

SÔNG NÚI THIÊN THAI

Thiên Thai liên quan đến âm dương nam nữ ở trạng thái thuần khiết giao hoà

Dầu tu đến cõi Thiên Thai

Không bằng lượm một nhành gai bên đường

—o—

Dốc lòng lên cõi Thiên Thai

Mũ rơm, áo vá, giày gai, tu trì

Bây giờ hỏi thật anh tài

Đào nguyên một cõi Thiên thai ai trồng?

– Thiên thai là của nàng Kiều

Riêng chàng Kim Trọng sớm chiều vào ra

—o—

Cây quế Thiên Thai mọc ngoài khe đá,

Trầm nơi Vạn Giã hương tỏa sơn lâm

Ðôi lứa ta như quế với trầm,

Trời xui đất khiến sắt cầm gặp nhau.

Vạn Giã là thị trấn của huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa. Vạn Giã là vựa lúa lớn nhất xứ Trầm Hương, Khánh Hoà.

Rủ lên Đá Trắng ăn xoài

Muốn ăn tương ngọt Thiên Thai thiếu gì

Thuốc nào ngon bằng thuốc lá Lỗ Quy

Nhơn cùng tắc biến phải đi lượm tàn

Đá Trắng Một ngọn núi nay thuộc xã An Dân, thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên. Tại đây có chùa Đá Trắng (Bạch Thạc Tự, hoặc chùa Từ Quang) được xây dựng từ năm 1797, xung quanh là một vườn trồng giống xoài quý cũng có tên là xoài Đá Trắng. Tương truyền, xoài Đá Trắng trái nhỏ, vỏ mỏng, cùi ngọt lịm, để được lâu, hương không phai, mùa quả chín, mùi thơm đặc trưng bay xa vài trăm mét. Đặc biệt, các giống xoài khác khi ra hoa màu vàng, xoài Đá Trắng xưa thì hoa màu trắng và duy chỉ những cây trồng trong khuôn viên chùa thì quả mới có những đặc điểm quý hiếm kia. Thời Nguyễn đây là vật phẩm tiến vua. Mỗi năm vào tết Đoan Ngọ tỉnh Phú Yên phải dâng vua từ 1000 đến 2000 quả xoài.

Trăm năm cũng chẳng có suy

Gia Bình ngũ hổ chầu về Thiên Thai

Núi Thiên Thai nằm ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh, gần Lục Đầu Giang.

Trèo lên trái núi Thiên Thai,

Thấy đôi chim phượng ăn xoài trên cây.

Đôi ta được gặp nhau đây,

Khác gì chim phượng gặp cây ngô đồng.

Núi Thiên Thai có hình con rồng uốn lượn 9 khúc (dãy núi này gồm 9 ngọn núi liền nhau). Trên núi có đền Thái sư Lê Văn Thịnh, với tượng rồng đá, xây cất trên nền nhà cũ của ông Ngày xưa rừng thông phủ kín núi, trên đỉnh ngọn Thiên Thai có một ngôi chùa cổ trăm gian và một vườn hồng đào, đây là một giống đào đặc biệt, hoa nở thành từng chùm buông xuống như những chiếc đuôi cáo nên mới có cái tên là Hồng đào. Ngày xuân khách lên lễ chùa vãng cảnh vườn đào, dạo chơi rừng thông rồi hướng ra bể đông xem loan phượng ăn xoài.

Tuy nhiên bài ca dao này mô tả cảnh sắc chung của núi Thiên Thai ở trong các xứ sở mà mắt thường không nhìn thấy được.

CẦU NÚI TAM THAI

Trông lên hòn núi Tam Thai

Thấy đôi chim quạ ăn xoài chín cây

Quạ kêu ba tiếng quạ bay

Để bầy chim én đêm ngày chắt chiu

Tam Thai Còn gọi là Tả Phụ Sơn, tên một ngọn núi thấp thuộc phường An Cựu (Huế). Tam Thai nằm cạnh núi Ngự Bình, cùng với núi Bân (Hữu Bật Sơn) tạo nên thế “Đệ nhất án sơn” cho kinh thành Huế.

Ở Thanh Hoá, có núi Tam Thai nằm bên bờ sông Mã, nơi có đền Đồng Cổ.

Tiền Tam Thai

Hậu cũng Tam Thai

Tả Di Lĩnh Hai Vai

Hữu Kỳ Giang ba ngả

Trai trong làng trong xã

Đều rả rích giao hiền

Trai đèn sách luyện rèn

Gái tằm tơ bông vải

Theo phong tục nhiều làng quê Nghệ Tĩnh, người ta đắp trước làng 3 cồn đất, sau làng 3 cồn đất, tượng trưng những cái thai sinh nở bất tận.

SÔNG TAM GIANG, PHÁ TAM GIANG,

Sông Tam giang, cầu Tam giang liên quan đến các ngã ba sông, hay sông bắc cầu với sông, và cũng là ẩn dụ về kết hợp dòng máu bố và dòng máu mẹ để sinh ra dòng máu con

Sông Tam Giang hay còn gọi là sông Cửa Lớn, sông Năm Căn… tùy theo địa danh mà đoạn sông đi qua. Đây là con sông duy nhất ở Việt Nam có khởi nguồn từ biển và chảy ra biển. Đây cũng là con sông lớn nhất, sâu nhất, dài nhất (58 km) và có dòng chảy mạnh nhất so với các con sông khác ở tỉnh Cà Mau.

Đường vô xứ Huế quanh quanh

Non xanh nước biếc như tranh họa đồ

Thương em anh cũng muốn vô

Sợ truông Nhà Hồ, sợ phá Tam Giang

– Phá Tam Giang ngày rày đã cạn

Truông Nhà Hồ nội tán phá tan

Đường vô muôn dặm quan san

Anh vô anh được bình an em mừng

Thương nhau chẳng quản chi thân

Phá Tam Giang cũng lội, đèo Hải Vân cũng trèo

Tam Giang rộng lắm ai ơi

Có ai về Sịa với tôi thì về

Đất Sịa có lịch có lề

Có sông tắm mát, có nghề làm ăn

Phá Tam Giang nằm ở Huế

—o—o—

SÔNG CẦU – CHÙA CẦU & CHỢ CẦU

Nước ta có hai địa danh Sông Cầu

– Sông Cầu chảy từ Bắc Cạn đến Lục Đầu Giang ở miền Bắc

– Thi trấn sông Cầu Phú Yên : Ở đây không có sông Cầu, cũng không có cầu sông Cầu.

Ngó vô Vũng Lấm, Sông Cầu

Cù lao Ông Xá đứng hầu một bên

Dừa Sông Cầu

Sắn Phường Lụa

Lúa Tuy Hòa

Bông Hòa Đa

Hai bài trên nói về Sông Cầu Phú Yên

Sông Cầu vừa là cầu vừa là sông. Sông cầu vừa là sóng vừa là hạt. Sông Cầu là dòng sông tiểu cầu, hồng cầu, bạch cầu, và các dạng tế bào máu khác. Ca dao,. tục ngữ về sông Cầu toàn nói về quan hệ trai gái để sinh con, nói cách khác là di truyền dòng máu

Sông Cầu làm đầu câu chuyện

Sông Cầu nói đâu bỏ đấy

Sông Cầu đất thấp, nền cao

Ai qua đến đó lao đao cửa nhà

Chợ Sông Cầu một tháng sáu phiên

Anh đi không đặng, gửi lời nguyền cho em

Sông Cầu đất thấp, nền cao

Ai qua đến đó lao đao cửa nhà

Sông Cầu đất thấp, nền cao

Ai qua đến đó lao đao cửa nhà

Sông Cầu nói đâu bỏ đấy

CHÙA CẦU

Chùa Cầu ở Hội An

Chầu hầu như khỉ chùa Cầu

Cá chùa Cầu,

cau Diên Phước,

thước thợ Kim Bồng.

Hội An đất hẹp người đông

Nhân tình thuần hậu lá bông đủ màu

Dạo từ sông trước xóm sau

Dưới thì Âm Bổn, Chùa Cầu ở trên

Ai đi phố Hội, Chùa Cầu

Ðể thương, để nhớ, để sầu cho ai

Ðể sầu cho khách vãng lai

Ðể thương, để nhớ cho ai chịu sầu.

Ai qua phố Hội, Chùa Cầu,

Ghé thăm cao lầu ông Cảnh, bánh xèo Tam Tam

Bên kia bánh đập Cẩm Nam,

Chè bắp, hến trộn, khoai lang ngọt bùi

CHỢ CẦU

Chợ Cầu – Chợ Quán là căp đôi xuất hiện trong nhiều bài ca dao

Gái này là gái chả vừa,

Gái bán vải tấm, gái lừa vải con,

Gái này là gái chả non,

Gái lường chợ Quán, gái buôn chợ Cầu.

Ru em em théc cho muồi

Để mẹ đi chợ mua vôi ăn trầu

Mua vôi chợ Quán chợ Cầu

Mua cau Nam Phổ mua trầu chợ Dinh

Chợ Dinh bán áo con trai

Triều Sơn bán nón, Mậu Tài bán kim

—o—o—o—

SÔNG HÀN

Sông Hàn hàn đôi bờ hoặc hàn đầu nguồn cuối nguồn

Quê ta có dải sông Hàn

Có hòn Non Nước, có hang Sơn Trà

Rừng Sơn Trà cây cao bát ngát

Nước sông Hàn dào dạt sóng xanh

Xa quê hương nhớ bao tình

Nhớ sông nhớ nước nhớ mình nhớ ta

Hai bài trên nói về sông Hàn Đà Nẵng, còn các bài dưới nói về sông Hàn xứ sở.

Chẳng thơm cũng thể hương tàn

Chẳng trong cũng thể nước sông Hàn chảy ra

Chẳng thơm cũng thể là hoa

Chẳng lịch cũng thể con nhà trâm anh

Quê em có dải sông Hàn

Anh sang không được, đò ngang biểu chờ

Anh về vạch áo đề thơ

Chờ thêm năm nữa câu thơ đã già

Buồn trông ngọn nước chảy dưới sông Hàn

Thấy xôn xao ghe cộ, nhưng bóng chàng thấy đâu

Ngó lên Thương chánh thấy mấy nhịp cầu

Lá lay vì con ô thước khéo để sầu cho ta

Tóc em dài em kết làm quang

Gánh nước sông Hán đổ sang sông Hồ

Ai ngờ sông Hán cạn khô

Để cho sông Hán sông Hồ cách xa

—o—o—

SÔNG CẤM – CẦU ĐẤT, CẦU RÀO

Hải Phòng là nơi có nhiều sông và nhiều cầu nhưng lại sông thì cấm mà cầu thì rào lại

CẦU ĐẤT, CẦU RÀO

Cầu Đất cũng là một địa danh đặc biệt ở Hải Phòng. Địa danh Cầu Đất ngoài ở Hải Phòng, còn có ở Hà Nội và Đà Lạt. Cầu đất là một cây cầu xứ sở, của Địa Phủ.

Hải Phòng còn có cầu Rào, nghĩa là cầu nhưng lại để ngăn không cho đi qua.

Người còn ở Cầu Rào, răng đã vào Cầu Đất

—o—o—

SÔNG LUỘC

Sông Luộc ở Hưng Yên, Thái Bình, Hải Phòng liên quan đến xứ sở của Diêm Vương.

Sông Luộc chính là sông Lục Nam thứ hai

Sông Luộc, xưa kia còn có tên chữ gọi là sông Hải Triều, sông Phổ Đà, Đà Lỗ, sông Lục Đức là một trong những con sông nối sông Hồng với sông Thái Bình

Sông lục Nam là sông Nhật Đức. Sông Luộc là sông Lục Đức

SÔNG TRANH – CẦU TRANH

Sông Tranh do đức ông Tuần Tranh quản lý.

Ít nhất có 4 sông Tranh

– Sông Tranh Ninh Giang Hải Dương

– Sông Tranh Vĩnh Phúc

– Sông Tranh Quảng Nam

– Sông Tranh Kỳ Cùng Lạng Sơn

Có thể nói ở đâu có sông Tranh, ở đó có đức ông Tuần Tranh và ngược lại

BỂ ĐÔNG – CẦU ĐÔNG

Cầu Đông là cầu về phương hương Đông, Tây, Nam, Bắc mà cũng là cây cầu phương hương cuộc đời, nên người ta đến Cầu Đông để đi xem bói, để hỏi xem nên làm gì với cuộc đời mình

Bà già đi chợ Cầu Đông

Bói xem một quẻ lấy chồng lợi chăng?

Thầy bói gieo quẻ nói rằng:

Lợi thì có lợi nhưng răng chẳng còn!

Sáng ngày đi chợ cầu Đông

Xem một quẻ bói lộn chồng được chăng

Thầy bói gieo quẻ nói rằng

Lộn thì lộn được nhưng năng phải đòn

Mồ cha đứa có sợ đòn

Miễn là lấy được chồng giòn thì thôi.

Cầu Đông là địa danh ở Hà Nội

Tốt đẹp là chị hàng hoa

Tuy rằng thơm ngát cửa nhà sạch không

Ngà ngày đi hái hoa hồng

Chiều chiều về ngõ Cầu Đông ăn quà

Bao giờ chợ lớn hết hoa

Đồng Xuân hết chuối thì hoa hết tiền.

Sông Tô nước chảy quanh co

Cầu Đông sương sớm, quán Giò trăng khuya

Buồm tình vừa lúc phân chia

Tiếng ai như đã bên kia hẹn hò

Các bài ca dao bên dưới nói về Cầu Đông của xứ sở

Xuy xoa xuy xuýt

Bán quýt chợ Đông

Bán hồng chợ Tây

Bán mây chợ Huyện

Bán xuyến chợ Đoài

Ai vào mà mua

Bán mít chợ Đông

Bán hồng chợ Tây

Bán mây chợ Huyện

Bán quyến chợ Đào

CẦU ĐÔI – CẦU HAI

Một số nơi chỉ có một cây cầu nhưng cứ gọi là Cầu Đôi, Cầu Hai, bởi vì nơi đó có các cặp đôi, và cầu Đôi, cầu Hai là cầu cặp đôi, cầu duyên nghiệp, cầu duyên phận.

Tháp kia còn đứng đủ đôi

Cầu còn đủ cặp huống cho tôi với nường

Cầu Đôi mà tháp cũng Đôi

Dễ chi nhân nghĩa mà rời được sao?

Cầu Đôi nằm cạnh Tháp Đôi

Vật vô tri còn biết đèo bồng đôi lứa, huống chi tôi với nàng

Cầu Đôi liền với Tháp Đôi

Quanh năm suốt tháng như tôi với nàng

Cầu Đôi & Tháp Đôi nằm ở Bình Định.

Ai về Rạch Chiếc, Cầu Đôi

Thương ai lẻ bạn mồ côi một mình

Cầu Đôi này bắc qua Rạch Chiếc hay Rạch đơn chiếc, Rạch cô đơn. Rạch Chiếc thuộc xã Lộc Hòa, huyện Long Hồ, tỉnh Vĩnh Long.

Bờ tràm ngay thẳng, sao anh dậm cẳng kêu trời?

Chiếc Cầu Đôi còn có nhịp, sao anh chẳng có lời mối mai?

Chẳng thà đi Đồng Nai

Không thà đi phá Cầu Hai tháng mười

Cầu Đôi và Cầu Hai trong hai bài trên lại là cầu tình duyên, cầu duyên phận bắc giữa các cặp đôi.

CẦU TAM GIANG, THÁNH TAM GIANG

Cầu Tam Giang bắc qua sông Tam Giang

Thánh Tam Giang là người kết nối sông Tam Giang. Thánh Tam Giang được thờ ở gần 400 điểm dọc sông Cầu là một vi thánh được thờ nhiều nhất trên khắp đất nước ta.

CẦU NÔM

Nồi nát về lại Cầu Nôm

Con gái nỏ mồm về ở với cha

Cầu Nôm là cầu thanh âm, khi vật chất tan rã thì còn lại tinh thần, và khi thân thể tan rã, thì còn lại linh hồn, như “nồi nát về lại cầu Nôm”

Con gái nỏ mồm là con gái giữ được thanh, được âm của riêng mình thì dù có lấy chồng cũng sẽ không quên, cũng sẽ quay được về dòng máu của mình, dòng máu cha, ngay cả khi chết đi rồi.

Cái bống đi chợ Cầu Nôm

Sao mày chẳng rủ cái tôm đi cùng

Cái tôm nổi giận đùng đùng

Nó trôi ra bể lấy chồng lái buôn

========================

Những cái tên và những bài ca dao, tục ngữ này chúng ta cảm nhận được sự tồn tai của những xứ sở huyền bí và những long mạch ngay ở tại những vùng đất quê hương đất nước ngỡ bình thường mà chúng ta đang sống