CA DAO, TỤC NGỮ VỀ TẾT NGÂU

NGÂN HÀ, SÔNG NGÂN, SÔNG HÀ, SÔNG NGÂU

Cầu Ô Thước trăm năm giữ vẹn
Sông Ngân Hà mãi mãi không phai
Sợ em ham chốn tiền tài
Dứt đường nhân nghĩa lâu dài bỏ anh

—o—

Qua cầu xem bắc ngó đông
Nghe ai than khóc dưới sông Ngân Hà
Quớ người quân tử cứu ta
Mai sau giàu có thưởng ba lạng vàng

—o—

Trai năm thê bảy thiếp
Gái chính chuyên ba mươi sáu thằng chồng
Mười thằng đem nhận biển Đông
Mười thằng đem đổ xuống sông Ngân Hà
Mười lăm thằng đem bỏ ngã ba
Một thằng kết nghĩa giao hòa ngàn năm.

—o—

Đêm qua ra đứng bờ ao,
Trông cá: cá lặn; trông sao: sao mờ.
Buồn trông con nhện chăng tơ,
Nhện ơi, nhện hỡi, nhện chờ mối ai?
Buồn trông chênh chếch sao Mai,
Sao ơi, sao hỡi, nhớ ai sao mờ?
Đêm đêm tưởng giải Ngân Hà,
Chuôi sao Tinh Đẩu đã ba năm tròn.
Đá mòn nhưng dạ chẳng mòn,
Tào Khê nước chảy hãy còn trơ trơ.

—o—

NGÂU

VỢ CHỒNG NGÂU

Nhớ ai như vợ chồng Ngâu
Một năm mới gặp mặt nhau một lần.

–o–

Thương thay cho vợ chồng Ngâu
Cả năm chỉ mới gặp nhau một lần

–o–

Tháng một là tiết mưa xuân
Tháng hai mưa bụi dần dần mưa ra
Đàn bà như hạt mưa sa
Mưa đâu mát đấy biết là đâu hơn
Tháng năm tháng sáu trong trận mưa cơn
Bước sang tháng bảy rợp rờn mưa ngâu
Thương thay cho vợ chồng Ngâu
Cả năm chỉ mới gặp nhau một lần
Nữa là ta ở dưới trần
Cũng mong kết nghĩa Tấn Tần cùng nhau
Nữa là mưa nắng dãi dầu
Cũng mong cho vợ chồng Ngâu hợp hòa
Gặp nhau từ ngày mồng ba
Đến ngày mồng bảy là ra bơ phờ
Đã đành kết tóc xe tơ
Đã buồn cả ruột lại dơ cả đời
Mưa thì em đã họa rồi
Nắng đâu anh họa một bài cùng nghe

SÔNG NGÂU

Sông Ngâu, sông Cả, sông Đào
Ba con sông ấy đổ vào sông Thương
Con sông sâu nước dọc đò ngang
Mình về bên ấy ta sang bên này
Đương con nước lớn đò đầy…

Sông Ngâu là sông Nậm Thi, còn được gọi là sông Ngâu hay sông Ngưu, thậm chí sông Ngân, là một dòng sông bắt nguồn tại Vân Nam, Trung Quốc và tạo thành một đoạn biên giới tự nhiên giữa hai nước Trung Quốc-Việt Nam trước khi hợp lưu với sông Hồng tại cặp cửa khẩu quốc tế Lào Cai-Hà Khẩu.

Sông Cả là sông Lam, sông lớn nhất của xứ Nghệ. Hai nhánh thượng nguồn hợp thành sông Cả là Nậm Nơn và Nậm Mộ. Nậm Nơn bắt nguồn từ tỉnh Hủa Phăn và Nậm Mộ từ tỉnh Xiêng Khoảng (Lào) chảy qua huyện Kỳ Sơn, vượt bao nhiêu ghềnh thác hiểm trở về hợp lưu tại ngã ba Cửa Rào. Từ đây, dòng lớn người Thái thường gọi Nậm Pao, người Kinh gọi là Rào Cả-sông Lam, điểm cuối là cửa Hội Thống ra Biển Đông.

Ngoài ra, sông Cả còn là tên một nhánh của sông La Tinh, con sông nhỏ chảy trên địa bàn hai huyện Phú Cát và Phú Mỹ của Bình Định.

Sông Đào là sông Nam Định, chảy qua thành phố Nam Định, cũng thuộc hệ thống sông Hồng.

Ngoài ra, sông Đào cũng là tên của một số con sông nhân tạo lấy nước từ sông Lam để lấy nước phụ vụ thuỷ lợi cho các huyện vùng đồng bằng ven biển.

Sông Thương hay sông Nhật Đức (xưa còn gọi là sông Nam Bình, sông Lạng Giang, sông Long Nhỡn) là một trong sáu con sông hợp tại Lục Đầu Giang, sông Thương được coi là một phụ lưu của sông Thái Bình.

Sông Thương mà nhận được nước từ sông Ngâu, sông Cả và sông Đào là sông cảm xúc yêu thương, trong đó chỉ con sông Ngâu là tình cảm yêu thương trai gái.

“Con sông sâu nước dọc đò ngang, mình về bên ấy ta sang bên này, đương con nước lớn đò đầy…” là tình cảm nhiều luồng, nhiều hướng và chưa biết sẽ ra sao.

–o–

Chiều chiều ra đứng bờ sông
Hỏi thăm chú lái, nào chồng em đâu
Chồng em lên ngọn sông Ngâu
Buôn chè mạn hảo, năm sau mới về

–o–

Năm ngoái lên ngọn sông Ngâu
Dầm sương dãi nắng chẳng tìm đâu bằng nàng
Năm nay anh về, lắm bạc nhiều vàng
Ðể anh sắm sửa thời nàng lấy anh
Lấy anh, anh sắm sửa cho
Sắm ăn, sắm mặc, sắm cho chơi bời
Khuyên em có bấy nhiêu lời
Thủy chung như nhất là người phải nghe
Mùa đông lụa lụa the the
Mùa hè bán bạc hoa xòe sắm khăn
Sắm gối thì phải sắm chăn
Sắm gương, sắm lược, sắm ngăn đựng trầu
Sắm cho em đôi lược chải đầu
Cái ống đựng sáp, vuốt đầu cho xinh

Sông Ngâu là con sông đại diện cho dòng chảy cảm xúc tình yêu nam nữ, vợ chồng. Vợ lên ngọn sông Ngâu thì tìm thấy chồng mà chồng lên ngọn sông Ngâu thì tìm thấy vơ.

NGƯU LANG – CHỨC NỮ

Ngưu Lang và Chức Nữ là biểu tượng của hai người yêu nhau, bị ngăn cách ở hai đầu sông Ngân, chỉ găp nhau khi có cầu Ô Thước vào ngày mùng 7 tháng 7 âm lịch.

Vô tình chi bấy Ngưu Lang
Nỡ xui cho trẻ dở dang thêm sầu

–o–

Còn trời còn nước còn non
Còn cô Chức Nữ hãy còn chàng Ngưu

–o–

Đêm khuya lác đác sao thưa
Sâm, Thương ngán nỗi còn chưa chữ tòng
– Từ ngày thước bắc cầu Ngân
Chức, Ngưu còn độ tới gần lo chi

–o–

Thiếp gặp chàng như Ngưu lang gặp hội
Chàng gặp thiếp như hạc đỗ lưng quy
Cứ lời anh dặn em ri
Giàu sang mặc họ, khó khăn chi cũng vợ chồng

–o–

Ai làm Ngưu Chức đôi đàng
Để cho quân tử đa mang nặng tình
Thuyền quyên lấp ló dạng hình
Em đành chẳng chịu gởi mình cho anh
Trách ai nỡ phụ lòng thành
Đêm nằm thổn thức tam canh ưu sầu
Ai làm ra cuộc biển dâu
Gối luông chẳng đặng giao đầu từ đây

CẦU Ô THƯỚC

Giá thước kiều ngưu nữ độ hà (bắc cầu ô thước cho Ngưu lang Chức nữ qua sông).

–o–

Tình cờ chẳng hẹn mà nên
Gặp nàng anh muốn kết duyên Châu Trần
Nên chăng Tấn hỏi thực Tần
Kẻ lòng nghi thị trăm phần chưa xong
Đôi ta tạc lấy chữ đồng
Ngày nào Ô Thước bắt xong nhịp cầu
Để mà kết nghĩa Trần Châu
Để mà ăn ở bền lâu một nhà

Cầu Ô Thước bắt xong ở đây tương đương lễ kết hôn, gắn bó hai người yêu nhau trong quan hệ vợ chồng.

–o–

Cầu Ô Thước trăm năm giữ vẹn
Sông Ngân Hà mãi mãi không phai
Sợ em ham chốn tiền tài
Dứt đường nhân nghĩa lâu dài bỏ anh

–o–

Ô thước kỳ hình nhi thiên lý
Ai ai có trí bằng trí Khổng Minh
Gương linh tỏ rạng mặc tình,
Chừng nào gá nghĩa cựu tình sẽ thương.

CẦU Ô (chim quạ)

–o–

Ai làm cho quạt long nhài,
Cầu Ô long nhịp, cửa cài long then.

Cầu Ô là biểu tượng của sự kết nối hai người yêu nhau bị ngăn cách, cầu Ô Thước long nhịp là hai người yêu nhau không còn yêu nhau hoặc bị ngăn cách.

–o–

Bậu đừng dứt nghĩa cầu Ô
Chớ anh không phụ Hớn Hồ như ai

Nghĩa Cầu Ô là nghĩa của hai người yêu nhau. Dứt nghĩa Cầu Ô là dứt tình cảm yêu nhau giữa hai người.

–o–

Nếu anh chưa rõ, em tỏ anh tường
Bởi cầu Ô lỗi nhịp, mới chán chường yêu anh

Cầu Ô lỗi nhịp, nên bắt nhầm hai người không thực sự là cặp đôi, không thực sự yêu nhau.

–o–

Cầu Ô gặp lúc long vân
Cá xa mặt biển cận gần chân mây
Tơ hồng xe kéo múi dây
Bầm gan tím ruột không khuây dạ chàng

Cầu Ô gặp lúc long vân, là cầu Ô tít trên trời, xa cách mặt nước, mặt đất, làm cho hai người chỉ có gặp nhau trong tinh thần, trong tư tưởng, tinh thần, nên “Bầm gan tím ruột không khuây dạ chàng”

–o–

– Đố anh con rết mấy chân
Cầu Ô mấy nhịp, nước Tần ở đâu?
– Em ơi, con rết trăm chân
Cầu Ô mười hai nhịp, nước Tần ở bên Ngô

Cầu Ô mười hai nhịp là một ẩn dụ ước lệ như là mười hai bến nước hay mười hai tháng một năm.

–o–

Đố anh con rết mấy chân,
Cầu ô mấy nhịp, chợ Dinh mấy người
Chợ Dinh bán nón quan hai,
Bán tua quan mốt, bộ quai năm tiền,
Năm tiền một giạ đỗ xanh,
Một cân đường cát, đưa anh lên đường.
– Thôi thôi đường cát làm chi
Đỗ xanh làm gì, có ngãi thì thôi.

CẦU THƯỚC (Chim khách)

–o–

Năm voi anh đúc năm chuông
Năm cô anh đóng năm giường bình phong
Còn một cô bé chửa chồng
Lại đây anh kén cho bằng lòng cô
Một là ông Cống, ông Đồ
Hai là ông Bát, ông Đô cũng vừa
Giả tên bà Nguyệt, ông Tơ
Sớm đi cầu Thước, tối mơ mộng hùng
Rồi ra, cửa lại treo cung
Để cho cô đẻ, cô bồng cô ru
Ru rằng: con bú, con nô
Con lẫy, con bò, con chững, con đi
Ngày sau con lớn kịp thì
Con học, con viết, con thi cùng người

–o–

CHIM Ô THƯỚC

–o–

Quạ đen lông kêu bằng con ô thước
Thấy em có chồng vô phước anh thương

Con quạ đen bình thường chỉ là con ô, con quạ, nhưng con quạ đen lông mà được gọi là con ô thước lại là biểu tượng kết nối âm dương, kết đôi trai gái yêu nhau, cánh chim Ô thước chính là cảm xúc yêu thương trai gái

–o–

Ngủ dậy sớm mai ra vườn tưới nước
Nghe con chim Ô Thước
Kêu chèo chèo chẹt chẹt hỡi thậm hay
Một là quạ gửi chim bay
Con chim Ô Thước hôm rày đem tin
Giở sách ra phải chữ bạn tình
Đời mô cận liễu vấn vương nhành tùng

Chim Ô Thước báo tin về tình cảm trai gái, dù chưa có đối tượng rõ ràng.

–o–

Buồn trông ngọn nước chảy dưới sông Hàn
Thấy xôn xao ghe cộ, nhưng bóng chàng thấy đâu
Ngó lên Thương chánh thấy mấy nhịp cầu
Lá lay vì con ô thước khéo để sầu cho ta

Có cầu Ô thước, có tình cảm, có sông Hàn, nhưng lại chẳng có chàng, nên là tình yêu đơn phương, hoặc tình cảm một phía hướng về bên kia nhiều hơn.

–o–

Sớm mai, em ngồi bên bức vách
Em rửa cái trách
Em nghe con chim khách
Nó kêu chí cha chí chách trên bụi tre già
Khách ơi! Có phải khách báo tin người bạn đường xa?
Để ta trải chiếu, quét nhà cho nó tinh tươm

SÔNG NGÂN

Sông Ngân há dễ bắc cầu
Trai thương vợ cũ, gái sầu chồng xưa

–o–

Cầu Ô Thước trăm năm giữ vẹn
Sông Ngân Hà mãi mãi không phai
Sợ em ham chốn tiền tài
Dứt đường nhân nghĩa lâu dài bỏ anh

—o—

Qua cầu xem bắc ngó đông
Nghe ai than khóc dưới sông Ngân Hà
Quớ người quân tử cứu ta
Mai sau giàu có thưởng ba lạng vàng

–o–

Ai lên cho tới cung trăng,
Nhắn con vịt nước đừng ăn cá trời
Hỡi con vịt nước kia ơi
Sao mày vùng vẫy ở nơi sông Hà

Vịt nước là người phụ nữ, vịt nước ăn cá trời là vấn vương tình cảm với người con trai xa cách về cả địa lý và tinh thần, người con trai trên cung trăng, để mình rơi vào xứ sở sông Hà, chính là tình cảm mênh mông không lối thoát, không bến bờ.

–o–

Đêm qua ra đứng bờ ao,
Trông cá: cá lặn; trông sao: sao mờ.
Buồn trông con nhện chăng tơ,
Nhện ơi, nhện hỡi, nhện chờ mối ai?
Buồn trông chênh chếch sao Mai,
Sao ơi, sao hỡi, nhớ ai sao mờ?
Đêm đêm tưởng giải Ngân Hà,
Chuôi sao Tinh Đẩu đã ba năm tròn.
Đá mòn nhưng dạ chẳng mòn,
Tào Khê nước chảy hãy còn trơ trơ.

–o–

– Trời tháng Mười năng mưa năng lụt,

Đất năng lở năng bồi,
Tình ta thương quân tử cựu,
Không lẽ đi mời quân tử tân,
Thôi em liều mình thác xuống sông Ngân,
Thác đi lại bỏ ái ân hai chàng.
– Ới em ơi, muốn cho đặng cả hai bên
Em về đan tám bức phên, dựng tường buồng
Dựng buồng thì phải dựng luôn,
Đừng ngăn quân tử cựu, đừng buồn quân tử tân
Tội gì em thác xuống sông Ngân
Thác đi lại bỏ ái ân hai chàng.

Thác về sông Ngân, suối Vàng, là một ẩn dụ về xứ sở mà người chết sẽ về đó như chết về cát bụi, lên thiên đàng, xuống địa ngục, hay vào giấc ngủ ngàn thu, đi gặp ông bà ông vải. Thác về sông Ngân là chết vì tình cảm, người chết về xứ sở tình cảm.

–o–

Ngó lên dốc Một, chùa Lầu,
Cảm thương người bạn buổi đầu thâm ân
Kể từ qua lại mấy lần,
Nào ai khỏa lấp sông Ngân, suối Vàng.
Gẫm trong kim cổ kì quan,
Bướm vô vườn liễu, hoa tàn vì ai?
Nhìn xem nguyệt xế non Đoài,
Bóng trăng mờ lợt không ai nương cùng.
Xưa rày nhân nghĩa bập bùng,
Xuống lên không đặng tỏ cùng anh hay.
Mưu kia, kế nọ ai bày,
Làm cho chàng thiếp mỗi ngày mỗi xa.

–o–

Trai năm thê bảy thiếp
Gái chính chuyên ba mươi sáu thằng chồng
Mười thằng đem nhận biển Đông
Mười thằng đem đổ xuống sông Ngân Hà
Mười lăm thằng đem bỏ ngã ba
Một thằng kết nghĩa giao hòa ngàn năm.

–o–

Chàng xanh xanh, thiếp cũng xanh xanh
Rủ nhau xuống tắm bãi sông Ngân Hà
Tắm rồi lại cởi áo ra
Mình trắng như ngà lại đội nón xanh?