Ca dao tục ngữ về chu kỳ thời gian

CHU KỲ THỜI GIAN

• khắc, canh, giờ,
• ban, ngày, hôm,
• pha, tuần,
• tiết khí, tháng,
• mùa, quý,
• năm, niên,
• kỷ

Khắc, canh, giờ

Khắc

Canh

Giờ

Tiết khí

Cỏ non xanh tận chân trời,

Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.

Thanh Minh trong tiết tháng ba

Nghĩa là tảo mộ hội là đạp thanh

===

Thanh Minh đoạn tuyết, Cốc Vũ đoạn sương

(Đến tiết Thanh Minh thì hết tuyết, đến tiết Cốc Vũ thì hết sương muối)

===

Tua rua đi rắc mạ mùa

Tiểu thử đi bừa, cày ruộng rất sâu

Hàn lộ lúa trổ bằng đầu

Lập đông ta quyết về mau gặt mùa.

===

Làm thân con gái phải lo
Đại hàn, đông chí chớ cho mượn chồng

===

Mượn vàng mượn bạc thì cho
Đại hàn, đông chí không cho mượn chồng

(Đại hàn, đông chí là tiết giao hợp rất dễ sinh con, vì có ông bà đầu nhau đỡ, nên hai tiết ngày dễ phát sinh tình trạng con rơi con riêng của những mối quan hệ cũ) 

Tháng

===

Tháng Giêng là tháng ăn chơi
Tháng Hai trồng đậu, trồng khoai, trồng cà
Tháng Ba thì đậu đã già
Ta đi ta hái về nhà phơi khô
Tháng Tư đi tậu trâu bò
Để ta sắm sửa làm mùa tháng Năm
Sáng ngày đêm lúa ra ngâm
Bao giờ mọc mầm ta sẽ vớt ra
Gánh đi ta ném ruộng ta,
Đến khi lên mạ thì ta nhổ về

===

Tháng giêng ăn tết ở nhà
Tháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè
Tháng tư đong đậu nấu chè
Ăn tết Đoan Ngọ trở về tháng năm
Tháng sáu buôn nhãn bán trâm
Tháng bảy ngày rằm, xá tội vong nhân
Tháng tám chơi đèn kéo quân
Trở về tháng chín chung chân buôn hồng
Tháng mười buôn thóc, bán bông
Tháng một tháng chạp nên công hoàn thành.

===

Khó thay công việc nhà quê
Quanh năm khó nhọc dám hề khoan thai
Tháng chạp thì mắc trồng khoai
Tháng giêng trồng đậu tháng hai trồng cà
Tháng ba cày vỡ ruộng ra
Tháng tư bắc mạ thuận hòa mọi nơi
Tháng năm gặt hái vừa rồi
Bước sang tháng sáu lúa trôi đầy đồng
Nhà nhà vợ vợ chồng chồng
Đi làm ngoài đồng sá kể sớm trưa
Tháng sáu tháng bảy khi vừa
Vun trồng giống lúa bỏ chừa cỏ tranh
Tháng tám lúa giỗ đã đành
Tháng mười cắt hái cho nhanh kịp người
Khó khăn làm mấy tháng trời
Lại còn mưa nắng thất thời khổ trông
Cắt rồi nộp thuế nhà công
Từ rày mới được yên lòng ấm no.

===

Anh ơi! phải lính thì đi
Cửa nhà mọi việc em thì chẳng sai
Tháng chạp là tiết trồng khoai
Tháng giêng trồng đậu, tháng hai trồng cà
Tháng ba cày vỡ đất ra
Tháng tư gieo mạ, thuận hòa mọi nơi
Tháng mười gặt hái vừa rồi
Trời đổ mưa xuống, nước trôi đầy đồng
Anh ơi, hãy giữ việc công
Để em cày cấy, mặc lòng em lo

===

Lính anh là lính Đàng Trong
Anh dốc một lòng đi hỏi nàng kia
Tháng giêng anh mắc đi thề
Tháng hai đi dạo, trở về làm sao?
Tháng ba anh mắc khảo đao
Tháng tư tập súng, khi nao cho rồi
Tháng năm anh mắc kiệu voi
Tháng sáu anh mắc dọn chòi cầu Đông
Tháng bảy anh mắc thuyền rồng
Tháng tám anh mắc dọn trong công đường
Tháng chín anh mắc tải lương
Tháng mười anh mắc dọn đường vua ra
Tháng một mắc tuổi đôi ta
Tháng chạp mắc tuổi mẹ cha sinh thành
Nàng ơi nàng chớ trách anh!

===

Một năm chia mười hai kì
Em ngồi em tính khó gì chẳng ra
Tháng giêng ăn tết ở nhà
Tháng hai rỗi rãi quay ra nuôi tằm
Tháng ba đi bán vải thâm
Tháng tư đi gặt, tháng năm trở về
Tháng sáu em đi buôn bè
Tháng bảy tháng tám trở về đong ngô
Chín, mười cắt rạ đồng mùa
Một, chạp vớ được anh đồ dài lưng
Anh ăn rồi anh lại nằm
Làm cho em phải quanh năm lo phiền
Chẳng thà lấy chú lực điền
Gạo bồ thóc đống còn phiền nỗi chi?

Tháng giêng

Tháng giêng rét đài,
Tháng hai rét lộc,
Tháng ba rét nàng Bân

Ta yêu mình lắm ta thắm mình phai
Xin đừng ăn ở ra hai tấm lòng
Mặc người bẻ lá ngăn sông
Đôi ta cứ giữ tấm lòng chớ phaị
Xin nàng chớ có nghe ai
Chả trong tháng chạp thì ngoài tháng giêng

Khi nào trâu đực sinh con
Gà trống đẻ trứng, trăng tròn ba mươi
Khi nào tháng chạp ăn rươi
Tháng giêng gặt lúa em thời lấy anh.

Tháng giêng khô hạn, bàu cạn sen tàn
Đêm khuya trải lá gan vàng
Trông mau tới sáng ra đàng gặp em

Trăm hoa đua nở tháng giêng
Có bông hoa cải nở riêng tháng mười

Tháng giêng chân bước đi cày
Tháng hai vãi lúa ngày ngày siêng năng
Thuận mưa lúa tốt đằng đằng
Tháng mười gặt lúa ta ăn đầy nhà.

Qua giêng hết năm
Qua rằm hết tháng

Ếch tháng mười, người tháng giêng

Chém tre đan nón ba tầm
Để cho chị đội qua rằm tháng giêng
Tình nhân ghé nón đi qua
Đôi hàng nước mắt nhỏ ra ròng ròng
Thà rằng chẳng biết cho xong.

Tháng giêng nắng lắm
Nước biển mặn mòi
Vác mai đi xoi 
Là bông hoa giếng
Hay bay hay liệng
Là hoa chim chim
Xuống biển mà chìm
Là bông hoa đá
Bầu bạn cùng cá
Là đá san hô … 

 

Tháng giêng trồng trúc
Tháng lục trồng tiêu

===

Tháng giêng trồng củ từ
Tháng tư trồng củ lỗ

===

Tháng giêng là tiết mưa xuân
Đẹp người thục nữ thanh tân má hồng
Muốn cho đây đấy vợ chồng
Hay còn quyết chí một lòng chờ ai?

===

Tháng giêng, tháng hai, anh đi cờ bạc
Em ở nhà dọn mâm cơm lộng lạc
Anh về, anh quát nạt chửi thề

===

Đất tháng Giêng tự nhiên cây cỏ mọc
Bởi mang chữ nghèo con bạn ngọc mới thôi

===

Tháng hai

Tháng giêng rét đài,
Tháng hai rét lộc,
Tháng ba rét nàng Bân

Tháng giêng chân bước đi cày
Tháng hai vãi lúa ngày ngày siêng năng
Thuận mưa lúa tốt đằng đằng
Tháng mười gặt lúa ta ăn đầy nhà.

Tháng ba

Nắng tháng ba chó già lè lưỡi

Dù ai đi ngược về xuôi
Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba
Khắp miền truyền mãi câu ca
Nước non vẫn nước non nhà nghìn năm.

Tháng giêng rét đài,
Tháng hai rét lộc,
Tháng ba rét nàng Bân

Tháng Tám giỗ cha
Tháng Ba giỗ mẹ

Tháng tám trời thổi gió nồm
Tháng ba đông bắc có làm không ăn

Tháng mười lất phất gió nam
Tháng ba Đông Bắc có làm không ăn

Ếch tháng ba, gà tháng bảy

Chó tháng ba, gà tháng bảy

Năm Thìn mười sáu tháng ba
Gặp một trận bão cửa nhà tan hoang

Bao giờ cho đến tháng ba,
Ếch cắn cổ rắn tha ra ngoài đồng.
Hùm nằm cho lợn liếm lông,
Một chục quả hồng nuốt lão tám mươi.
Nắm xôi nuốt trẻ lên mười,
Con gà, be rượu nuốt người lao đao.
Lươn nằm cho trúm bò vào,
Một đàn cào cào đuổi bắt cá rô.
Lúa mạ nhảy lên ăn bò,
Cỏ năn, cỏ lác rình mò bắt trâu.
Gà con đuổi bắt diều hâu,
Chim ri đuổi đánh vỡ đầu bồ nông.

Tháng năm

Chưa ăn bánh tết Đoan Dương
Áo bông chẳng dám khinh thường cởi ra

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng

Ngày tháng mười chưa cười đã tối

Tháng sáu

Bước sang tháng sáu giá chân
Tháng chạp nằm trần bức đổ mồ hôi
Con chuột kéo cày lồi lồi
Con trâu bốc gạo vào ngồi trong cong
Vườn rộng thì thả rau rong
Ao sâu vãi cải lấy ngồng làm dưa
Đàn bò đi tắm đến trưa
Một đàn con vịt đi bừa ruộng nương
Voi kia nằm dưới gậm giường
Cóc đi đánh giặc bốn phương nhọc nhằn … 

Tháng giêng trồng trúc
Tháng lục trồng tiêu

Tháng bảy

Tháng sáu anh đi buôn bè
Tháng bảy tháng tám trở về buôn ngô

Tháng bảy kiến bò chỉ lo lại lụt

Tháng bảy heo may, chuồn chuồn bay thì bão

Mưa tháng bảy gãy cành trám

Nắng tháng tám rám trái bưởi

Cả năm một rằm tháng Bảy
Cả thảy một rằm tháng Giêng

Cúng bái quanh năm không bằng ngày rằm tháng bảy

Tháng tám

Mưa tháng bảy gãy cành trám

Nắng tháng tám rám trái bưởi

Tháng Tám giỗ cha
Tháng Ba giỗ mẹ

Tháng tám trời thổi gió nồm
Tháng ba đông bắc có làm không ăn

Tháng chín

Muốn ăn cơm chăm
Ném mạ rằm tháng chín
Lúa cấy tháng chạp
Đạp gốc mà gặt

Tháng mười

Bao giờ cho đến tháng mười
Bát cơm thì trắng bát rươi thì đầy

Bao giờ cho đến tháng mười
Thổi nồi cơm nếp vừa cười vừa ăn

Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng

Ngày tháng mười chưa cười đã tối

Tháng mười lất phất gió nam
Tháng ba Đông Bắc có làm không ăn

Tháng mười sấm rạp
Tháng chạp sấm động

(Tháng mười hết sấm, đến Tháng chạp mới có sấm trở lại)

Trăm hoa đua nở tháng giêng
Có bông hoa cải nở riêng tháng mười

Tháng giêng chân bước đi cày
Tháng hai vãi lúa ngày ngày siêng năng
Thuận mưa lúa tốt đằng đằng
Tháng mười gặt lúa ta ăn đầy nhà.

Ếch tháng mười, người tháng giêng

Tháng mười một hay tháng một

 

Tháng Chạp

 

Dưa gang một chạp thì trồng
Chiêm cấy trước Tết thì lòng đỡ lo
Tháng hai đi tậu trâu bò
Cày đất cho ải, mạ mùa ta gieo.

Cu kêu ba tiếng cu kêu
Ba mươi tháng chạp dựng nêu trước nhà

Cu kêu ba tiếng cu kêu
Trông mau tới Tết dựng nêu ăn chè
Dựng nêu thì dựng đầu hè
Để sân gieo cải, vãi mè mà ăn

Tháng mười sấm rạp
Tháng chạp sấm động

Ta yêu mình lắm ta thắm mình phai
Xin đừng ăn ở ra hai tấm lòng
Mặc người bẻ lá ngăn sông
Đôi ta cứ giữ tấm lòng chớ phaị
Xin nàng chớ có nghe ai
Chả trong tháng chạp thì ngoài tháng giêng

Đôi ta chẳng mốt thì mai
Chẳng trong tháng chạp thì ngoài tháng giêng.

Muốn ăn cơm chăm
Ném mạ rằm tháng chín
Lúa cấy tháng chạp
Đạp gốc mà gặt

Dù ai buôn bán trăm nghề
Ba mươi tháng chạp nhớ về vớt rươi

SẤM

Sấm kêu, rêu mọc

===

Thế gian chẳng biết thì nhầm

Trời sấm ầm ầm là trời chửa mưa

===

Tháng mười sấm rạp

Tháng chạp sấm động

===

Sấm tháng mười cày cươi mà cấy

===

Tháng mười có sấm, cấy trên nấm cũng được ăn

===

Sấm trước cơm sấm no

Sấm sau cơm sấm đói

===

Cây khô nghe sấm nứt chồi

===

Hát cho sấm động mưa ra

Hát cho gương vỡ làm ba lại liền

Hát cho bể lọt vào ao

Một trăm trái núi lọt vào trôn kim

Hát cho bong bóng thì chìm

Đá xanh thì nổi, gỗ lim lập lờ

Nắng

Tháng giêng là nắng hơi hơi
Tháng hai là nắng giữa trời nắng ra
Thứ nhất là nắng tháng ba
Tháng tư có nắng nhưng mà nắng non
Tháng năm nắng đẹp nắng giòn
Tháng sáu có nắng bóng tròn về trưa
Tháng bảy là nắng vừa vừa
Tháng tám là nắng tờ ơ thế này
Tháng chín nắng gắt nắng gay
Tháng mười có nắng, nhưng ngày nắng không
Tháng một là nắng mùa đông
Tháng chạp có nắng nhưng không có gì

Tháng giêng thì nắng hơi hơi
Tháng hai thì nắng tuyết giời nắng ra
Tháng ba được trận nắng già
Tháng tư có nắng nhưng mà nắng non
Tháng năm nắng đẹp nắng ròn
Tháng sáu có nắng bóng tròn về trưa
Tháng bảy vừa nắng vừa mưa
Tháng tám còn nắng nhưng chưa ngắn ngày
Tháng chín nắng ớt, nắng cay
Tháng mười có nắng nhưng ngày ngắn hơn

Mưa

===

Mưa từ trong Quảng mưa ra
Mưa khắp Hà Nội mưa qua Hải Phòng
Hạt mưa trong thực là trong
Mưa xuống sông Hồng mưa cả mọi nơi
Hạt mưa vẫn ở trên trời
Mưa xuống hạ giới cho người làm ăn
Tháng Giêng là tiết mưa xuân
Đẹp người thục nữ thanh tân má hồng
Muốn cho đây đấy vợ chồng
Hay còn quyết chí một lòng chờ ai?
Tháng Giêng bước sang tháng Hai
Mưa xuân lác đác hoa nhài nở ra
Tháng Hai bước sang tháng Ba
Mưa rào mát mẻ nở hoa đầy cành

===

GIÓ

Gió nam, gió chướng, gió nào cũng thơm

===

Gió mùa hè nó đè có chửa

Suốt canh chầy thổi lửa cháy râu.

===

Gió thổi đổi trời

===

Tháng giêng là gió hây hây

Tháng hai gió mát, trăng bay vào đền

Tháng ba gió đưa nước lên

Tháng tư gió đánh cho mềm ngọn cây

Tháng năm là tiết gió tây

Tháng sáu gió mát cấy cày tính sao

Tháng bảy gió lọt song đào

Tháng tám là tháng tạt vào hôm mai

Tháng chín là tháng gió ngoài

Tháng mười là tháng heo may rải đồng

Tháng một gió về mùa đông

Tháng chạp gió lạnh gió lùng, chàng ơi

Mười hai tháng gió tôi đã họa rồi

Mưa đâu, chàng họa một bài cùng nghe!

===

Gió thổi là đổi trời.

Thuyền ngược ta khấn gió nồm

Thuyền xuôi ta khấn mưa nguồn gió may

Sáng gió may, tối quay gió nồm

===

Đầu năm sương muối

Cuối năm gió nồm

===

Gió khan phải cạn ruộng đồng

Ham chi bóng sắc nửa hồng nửa đen

===

Gió đông là chồng lúa chiêm,

Gió bấc là duyên lúa mùa.

===

Mùa nực gió đông thì đồng đầy nước

Gió bấc hiu hiu sếu kêu thì rét

Lúa

Tháng giêng lúa mới chia vè
Tháng tư lúa đã đỏ hoe đầy đồng
Chị em đi sắp gánh gồng
Đòn càn tay hái ta cùng ra đi
Khó nghèo cấy mướn gặt thuê
Lấy công đổi của chớ hề lụy ai
Tháng hai cho chí tháng mười
Năm mười hai tháng em ngồi em suy
Vụ chiêm em cấy lúa đi
Vụ mùa lúa ré, sớm thì ba giăng
Thú quê rau cá đã từng
Gạo thơm cơm trắng chi bằng tám xoan
Việc nhà em liệu lo toan
Khuyên chàng học tập cho ngoan kẻo mà
Tháng sáu em cấy anh bừa
Tháng mười em gặt anh đưa cơm chiều

HOA

Hoa nhài thoang thoảng bay xa

Mùi thơm khác hẳn, thật là có hương

Hoa cúc không sợ thu sương

Để màu ẩn dật, mùi hương đậm đà

Hoa sen mùa hạ nở ra

Ở bùn mà lại không pha sắc bùn

Hoa mai chót vót đỉnh non

Trắng như bông tuyết hãy còn kém xa

===

Mẫu đơn phú quý gọi là

Hải đường sắc đẹp nhưng mà không hương

===

Hoa quỳ nhất ý hướng dương

Hoa liễu trong trắng, trông thường như bông

===

Phù dung mọc ở bên sông

Hoa đào gặp được gió đông mới cười

Buồn

Buồn về một nỗi tháng Giêng
Con chim, cái cú nằm nghiêng thở dài
Buồn về một nỗi tháng Hai
Ðêm ngắn, ngày dài thua thiệt người ta
Buồn về một nỗi tháng Ba
Mưa rầu, nắng lửa người ta lừ đừ
Buồn về một nỗi tháng Tư
Con mắt lừ đừ cơm chẳng muốn ăn
Buồn về một nỗi tháng Năm
Chửa đặt mình nằm gà gáy, chim kêu.
Bước sang tháng Sáu lại đều
Thiên hạ cày cấy râm riu ngoài đồng.

===

Buôn bấc rồi lại buôn dầu
Buôn nhiễu đội đầu, buôn nhẫn lồng tay
Sầu về một tiết tháng giêng
May áo cổ kiềng người mặc cho ai
Sầu về một tiết tháng hai
Bông chửa ra đài người đã hái hoa
Sầu về một tiết tháng ba
Mưa héo ruộng cà nắng cháy ruộng dưa
Sầu về một tiết tháng tư
Con mắt lừ đừ cơm chẳng buồn ăn
Sầu về một tiết tháng năm
Chưa đặt mình nằm gà gáy sang canh

Nhớ

 

Tháng giêng xuân tuyết mau mưa
Nhớ chàng những lúc sớm trưa vui cười
Tháng hai hoa đã nở rồi
Nhớ chàng em phải đứng ngồi thở than
Tháng ba nắng lửa mưa dầu
Nhớ chàng em những âu sầu chả tươi
Tháng tư sấm giục mưa rơi
Nhớ chàng thơ thẩn ra chơi vườn cà
Tháng năm gặt hái rồi rà
Nhớ chàng như thể nhớ hoa trên cành …  

Yêu

Mình rằng mình quyết lấy ta

Ðể ta hẹn cưới hăm ba tháng này

Hăm ba nay đã đến ngày

Ta hẹn mình rày cho đến tháng giêng

Tháng giêng năm mới chưa nên

Ta hẹn mình liền cho đến tháng hai

Tháng hai có đỗ có khoai

Ta lại vật nài cho đến tháng tư

Tháng tư ngày chẵn tháng dư

Ta lại chần chừ cho đến tháng năm

Tháng năm là tháng trâu đầm

Ta hẹn mình rằng tháng sáu mình lên

Tháng sáu lo chửa kịp tiền

Bước sang tháng bảy lại liền mưa ngâu

Tháng bảy là tháng mưa ngâu

Bước sang tháng tám lại đầu trăng thu

Tháng tám là tháng trăng thu

Bước sang tháng chín mù mù mưa rươi

Tháng chín là tháng mưa rươi

Bước sang tháng mười đã đãi mưa đông

Quanh đi quẩn lại em đã có chồng

Như chim trong lồng, như cá cắn câu