“TỪ” TRONG TỪ NGỮ & TỤC NGỮ, CA DAO

TỪ (không gian – Where)

• Từ đâu đến đây
• Từ đây đi đâu
• Từ Nam ra Bắc
• Từ Đông sang Tây

– Dột từ nóc dột xuống

– Nhà dột từ nóc

– Lẳng lặng mà nghe
Cái vè xin thuế
Mùa màng mất tệ
Buôn bán không ra
Kẻ gần người xa
Cũng nghèo cũng khổ
Hai đồng xâu nọ
Bảy ngày công sưu
Cao đã quá đầu
Kêu đà ngắn cổ
Ở đâu ở đó
Cũng rúc mà ra
Kẻ kéo xuống Tòa
Người nằm trên tỉnh
Đông đà quá đông
Trong tự Hà Đông
Ngoài từ Diên Phước

TỪ (thời gian – When)

• Từ đó đến giờ
• Từ nay về sau
• Từ giờ trở đi
• Từ cổ chí kim
• Từ sáng sớm
• Từ thủa còn thơ
• Từ trứng nước
• Ngay từ đầu
• Từ lúc, từ khi, từ thủa, từ rày, từ bận …

– Không ai nắm tay từ sáng đến tối

TỪ (Who – What)

• Giống từ gương mặt đến dáng đi
• Sai từ hình thức đến nội dung
• Để ý từ (từng) lời ăn tiếng nói
• Từ trẻ đến già, từ lớn đến bé
• Từ đây,

– Từ gót chí đầu đau đâu khổ đấy

TỪ (ai – Who)

• Từ ai đó :
  • Từ con, cha, từ mẹ, từ ông, từ bà …

– Một con một của chẳng ai từ

• • Từ biệt
  • Từ giã, giã từ

– Anh đi Lục tỉnh giáp vòng
Đến đây trời khiến đem lòng thương em
Nhớ em tưởng bóng ngày đêm
Nhớ răng em trắng má em đỏ hồng
Nhớ em vắng vẻ cô phòng
Một mình vò võ đêm đông lạnh lùng
Nhớ em lụy nhỏ ròng ròng
Xe duyên chửa đặng đau lòng trời ơi
Chỉ còn đêm nữa mà thôi
Giã từ em ở lại, anh hồi cố hương.

• • Từ ly
  • Từ tạ

– Thôi thôi, thiếp đã trót nhầm
Cơi trầu từ tạ, chàng cầm lấy cho
– Thôi thôi, anh cũng xá cho
Cơi trầu từ tạ, anh cho cầm về

• • Từ mặt
  • Cáo từ
  • Kiếu từ
  • Xin từ
• Ai đó từ
  • từ mẫu, mẫu từ

– Lương y như từ mẫu

– Bậu đừng đàn đúm mà hư
Anh về thưa lấy mẫu từ cưới em

– Ngó lên chữ ứ, ngó xuống chữ ư
Anh thương em, thủng thẳng em ừ
Anh đừng vội vã, mẫu từ em hay

• • gia từ, tôn từ
  • ông từ, cụ từ

– Lừ đừ như ông từ vào đền

– Khư khư như từ giữ oản

• Cây, con
  • Cây từ bi : cây cúc tần
  • Chim lô từ
  • Củ từ

– Tháng giêng trồng củ từ
Tháng tư trồng củ lỗ

TỪ (cái gì, việc gì – What)

• Từ cái gì đó
  • Từ cái gì đó
    • Không từ thủ đoạn
    • Từ chức, từ quan
  • Từ chối
  • Từ.bỏ
  • Từ nan :

– Chẳng từ nan

– Con chim quỳnh nhung ăn trái quỳnh châu
Chàng đà phụ thiếp thiếp đâu phụ chàng
Không tới lui thì ra chỗ từ nan
Tới lui thì sợ miệng thế gian chê cười
Nguyện cùng nhau đất chín trời mười
Trăm năm không bỏ nghĩa người bạn ơi!

• • Từ trần
  • Từ nghĩa

– Ngó lên chữ ứ
Ngó xuống chữ ư
Anh thương em thủng thẳng em ừ
Anh đừng thương vội phụ mẫu từ nghĩa em

• • Khước từ : Khước từ ân huệ
• Cái gì có tính từ
  • Từ vật chất, vật lý
    • Từ tính (>< Điện tính), lực từ, chất nhiễm từ, từ cực, từ điện, từ hoá, từ kế, từ lực, cảm từ, cảm ứng điện từ, điện từ, từ thạch, nước từ, chất lỏng từ, sóng từ …
    • Sao từ: một dạng sao neutron với từ trường mạnh, lớn hơn từ trường của Trái Đất khoảng 2.500.000 tỉ lần
    • Từ quyển
    • Từ khí : đồ gốm

• • Từ tinh thần
    • Từ ngữ : từ vựng, từ đơn, từ ghép, từ láy, tu từ, từ điển, ngôn từ, động từ, tính từ, danh từ, đại từ, liên từ, trạng từ …, thư từ, đáp từ, diễn từ, mỹ từ, từ phú, sở từ, đơn từ, thể từ, hệ từ, hư từ, chủ từ, tu từ, từ căn, từ pháp, từ vị, từ vựng, từ loại, từ đơn, từ ghép, từ lai, từ phức, động từ, đại từ, danh từ, tính từ, trạng từ, phụ từ, giới từ, thán từ, thuộc từ, trợ từ, tân từ, liên từ, tĩnh từ, huấn từ, tân từ…, đồng từ

– Chúng khẩu đồng từ, ông sư cũng chết

TỪ (từ – How) : Từ tinh thần – thân thể

• Từ tinh thần
  • từ hiếu, hiếu từ
  • hiền từ
  • từ bi
  • nhân từ
  • từ ái
• Từ vật chất, tinh thần
  • từ thiện
• Từ vận động vật chất thân thể
  • Từ: từng
  • từ từ : vào từng việc, vào từng việc
  • từ tốn : xong từng việc, xong từng việc

TỪ (từ – Why) : Từ cho/phát – nhận

• Nhận về từ cha, từ mẹ, từ con, từ bạn … : Căn nguyên là hành động nhận từ cha, mẹ, con, bạn …
• Phát ra/Cho đi từ tâm, từ đáy lòng : Căn nguyên là tâm, là đáy lòng