KIM CHỈ MAY VÁ
Ca dao có một số bài về cặp đôi kim chỉ là một bộ dụng cụ khâu vá của người phụ nữ nội trợ chăm lo gia đình
Thương chàng quân tử tài ba
Lo cày lo cấy, lo cà lo tương
Vá may kim chỉ việc thường
Tề gia nội trợ nhà chàng làm sao?
Thương chàng em bước chân vào
Kim chỉ về vật chất là may vá quần áo và về tinh thần là may vá các mối quan hệ và khâu cho lành lại các vết thương.
Áo anh, ai đột đường tà
Khâu kim chỉ một hay là lược sơ?
Kim là vàng, kim là nay,
Phùng là gặp, phùng là may,
Tối hôm nay may gặp bạn tương phùng,
Kim vàng may tấm tình chung nỉ vàng.
– Đăng là đèn, đăng là lên,
Thành là thật, thành là nên,
Lập tâm thành chí mới nên,
Toan đem tay ngọc gạt thêm ngọn đèn.
Bài ca dao trên chỉ nói về may thôi, nhưng
– may là phải có kim chỉ
– may là phải có lập tâm thành chí : lập tâm là điểm kim cắm vào, thành chí là mũi chỉ, đường chỉ
Bài ca dao chỉ nói về kim, nhưng người đọc sẽ suy được ra chỉ, mà đối xứng với kim và may là sự kết nối tạo ra do vận hành kim và chỉ
– kim là nay, nghĩa là chỉ là xưa, và may là sự kết nối quá khứ và hiện tại
– kim là vàng, nghĩa là chỉ là bạc, và may là đồng.
KIM CHỈ THÊU THÙA
Hai tay cầm bốn tao nôi
Em nín thì ngồi, em khóc thì đưa
Hai tay kim chỉ thêu thùa
Vì em lặn lội mấy mùa nắng mưa
Chàng về mua chỉ mua kim
Thêu loan thêu phượng mới nên khăn này
Thêu cho đủ lối mới hay
Anh thời thêu phượng em nay thêu rồng
Bốn bên thêu bốn cành hồng
Ở giữa con rồng phượng lộn xung quanh
Ở giữa chỉ đỏ rành rành
Bốn góc em thêu bốn cành quế chi
Đố anh thêu được hoa quì
Đố anh thêu được bốn vì cành hoa
Anh về mượn thợ thêu đi
Anh mà thêu được em thì mất khăn
CHÀNG KIM – NÀNG CHỈ
Ca dao có nhiều bài về cặp đội kim – chỉ, như một biểu tượng âm dương.
Đôi ta như cúc với khuy
Như kim với chỉ may đi cho rồi
Đôi ta như cúc với khuy,
Như kim với chỉ, bỏ đi sao đành?
Gặp nhau mừng lắm nàng ơi
Như kim gặp chỉ, một đời bên nhau
Ai làm cho chỉ lìa kim,
Cho bèo dạt sóng, cho em phong trần
Trong bộ đôi này, đàn bà là Chỉ và đàn ông là Kim.
Đàn bà như chỉ tìm kim
Trăm năm rồi cũng đi tìm đàn ông
Thuý Kiều – Kim Trọng là ví dụ về biểu tượng Kim – Chỉ, trong đó Thuý Kiều là chỉ, vì Kiều là cầu, một sợi chỉ bắc ngang dòng chảy để kết nối đôi bờ.
Sông Tiền cá lội xoè vi
Chị Thúy Kiều sầu anh Kim Trọng tỉ như tui sầu mình
Gặp đây xin hỏi Thuý Kiều
Có thương Kim Trọng ít nhiều chi không?
– Truyện Kiều chàng biết mấy pho
Hay là chàng chỉ học mò đôi câu?
“Kim thằng quỷ, chỉ Tây Hồ” là ví dụ khác về biểu tượng Kim – Chỉ.
Kim thằng quỷ, chỉ Tây Hồ
Yêu ai thì lấy chẳng vồ lấy ai
“Kim thằng Quỷ, chỉ Tây Hồ”, đối xứng với “ông Tơ bà Nguyệt”, người giữ chỉ tơ trong bộ Kim Chỉ là nữ, còn người giữ chỉ tơ trong bộ ông Tơ bà Nguyệt là nam. Chỉ tơ là chỉ lưới xứ sở, có “lưới thiên la địa võng” và “lưới trời lồng lộng”, nên trong bộ “Kim thằng Quỷ, chỉ Tây Hồ” thì Kim Thẳng Quỷ là cha trời, chỉ Tây Hồ là mẹ đất, còn trong bộ ông Tơ bà Nguyệt thì ông Tơ là cha đất, còn bà Nguyệt là mẹ trời.
XE CHỈ LUỒN KIM
“Xe chỉ luồn kim” là một bài hát quan họ Bắc Ninh nổi tiếng.
Em như hòn núi Ba Vì
Rộng thì bốn biển, hẹp thì trôn kim
– Anh như con chim con con
Ngày dạo chơi bốn biển, tối về non hắn nằm
Anh thương em đứt ruột con tằm
Quyết xe săn mũi chỉ để xỏ nhằm cái trôn kim
Xe chỉ luồn kim mà một vận hành giao hoà âm dương.
Kim sứt khu đòi luồn chỉ thắm
Hoa đã tàn đòi cắm độc bình cao
Tiết trinh em để chỗ nào
Mà anh qua mười hai bến nước, bến nào cũng có em?
– Em sinh ra giữa chốn kinh kì
Không làm nghề ấy, biết lấy gì nuôi anh?
VAI TRÒ CỦA CHỈ & KIM
Đầu kim, mũi chỉ
Kim đi đâu chỉ theo đó, kim đi đầu, chỉ theo sau. Chỉ để dấu ấn lại trên vải, là đường chỉ theo các mũi khâu, mũi chỉ trước như thế nào thì mũi chỉ sau hoà hợp theo như thế.
Kim chỉ có đầu
Tằm tơ có mối
Kim và chỉ, mỗi bên có vai trò, có công sức, có quá trình của mình trong quan hệ âm dương
Trăm năm ai chớ phụ ai
Chỉ thêu nên gấm, sắt mài nên kim
Trên trời biết mấy thứ chim
Đã loan với phụng đừng tìm chìa vôi
Trồng trúc xin chớ xén chồi
Thương anh thì chớ đứng ngồi với ai!
Có những bài ca dao, tưởng chỉ nói về chỉ hoặc về kim thôi, nhưng nếu không hiểu được cái kim phải đi cùng cái chỉ thì cũng không hiểu được cả bài ca dao này.
Có công mài sắt có ngày nên kim
Sắt thì chỉ là vật liệu thô thôi, nhưng kim là vật liệu tinh tế, đi cặp được với chỉ. Có công sức rèn luyện, thì thằng bé con sẽ trưởng thành, là thằng đàn ông của gia đình, cặp đôi với một người phụ nữ.
Rối tơ, rối chỉ gỡ xong
Rối đầu có lược, rối lòng khó phân
Bài ca dao trên chỉ nói về chỉ thôi, nhưng có chỉ là phải có kim, như có tóc thì phải có lược, tóc là một loại chỉ và kim là một loại lược, đều phân luồng.
Qua đã hết giọng kèn, giọng sáo
Bậu hãy còn ngơ ngác kìm, tranh
Đành thôi dứt sợi tơ mành
Bậu ôm cây đờn độc để dành phiêu diêu
Anh với em năm đợi tháng chờ
Lẽ nào dứt chỉ lìa tơ cho đành
Đường đi lối lại rành rành
Nhẽ nào chàng rẽ đôi tình cho đang
Đá kia em cứ tưởng vàng
Không thì em chẳng đa mang làm gì
