Cội là cái gốc của một cấu trúc và vận hành mộc
– Cấu trúc mộc không chỉ là cái cây, nên cội không chỉ là gốc cây.
– Nếu có một cái cây tổ sinh ra nhiều cái cây, thì cái cây tổ này là cội của tất cả những cái cây được nó sinh ra
– Hợp tử là cội của con người
– Ông bà đầu nhau trên cây dòng họ là cội của cây dòng họ đó
– Tiên rồng là cội của Bách Việt, vì Bách Việt là con rồng cháu tiên
Cây là cấu trúc mộc tiêu biểu, nên có từ cội cây, cội rễ, cội cành
Nguồn là cái gốc của một cấu trúc và vận hành thuỷ, tương tự như cội là cái gốc của một cấu trúc và vận hành mộc nên có từ nguồn cội, cội nguồn.
Cội nói chung là cấu trúc ẩn, hoặc đã chuyển hoá, để sinh ra những cấu trúc và vận hành khác.
CỘI CÂY
Đôi ta như thể đôi chim
Ngày ăn tứ tán tối tìm cội cây
Cội là cấu trúc gốc từ nó phát sinh một bộ cấu trúc phân nhánh và vận hành con cháu.
Chẳng lo chi đó cười đây
Bão rồi mới biết cội cây cứng mềm
Côị là cấu trúc và vận hành gốc, mà sinh ra tất cả các cấu trúc nhánh và vận hành con cháu, trong quá trình các cấu trúc nhánh phát tán và trải qua những thử thách bão giông, đều phải sử dụng cấu trúc và vận hành gốc mà cội cho nó để vượt qua, nên qua một chuỗi vận hành đầy thử thách qua dông bão thì mới có thể biết được cội cây ở mức độ nào.
Anh bứt cỏ ngựa ngồi đầu cựa ngọ
Kẻ bắn con nây ngồi cội cây non
Súng nẫu hay nẫu bắn lia lia
Còn tui súng dở bắn lìa cội cây
Đêm qua vắng khách tri âm
Vắng hoa thiên lý âm thầm cội cây
Đêm qua rót đọi dầu đầy
Than thân với bóng, bóng rày chẳng thương
Suốt năm canh bế bóng lên giường
Ngọn đèn thấp thoáng nửa thương nửa sầu
Hoa mơ nào có ai quên
Để cho hoa quế rụng liền cội cây
Bứt dây mà nối cho dài
Nối từ ngoài ngõ, nối lài vô đây
Hỡi người núp bóng cội cây
Muốn tìm nhân ngãi vô đây mà tìm
Núp bóng tán cây là chuyện thường, nhưng “núp bóng cội cây” là cái gì ? Núp bóng tan cây xảy ra ban ngày, khi trời nắng, còn núp bóng cội cây xảy ra ban đêm, vì cội cây nói chung là ẩn. Cây cao bóng cả là cây cho bóng cả ban ngày và ban đêm.
Anh ngồi gốc cây chanh
Anh đứng cội cây dừa
Hai người đứng giữa cội cây
Tao chẳng thấy mày, mày chẳng thấy tao.
Là chữ gì?
CỘI RỄ
Ngó lên Sở Thượng thêm buồn
Muốn giăm cội rễ, sợ đường xa xôi
CỘI CÀNH
Xa cây, xa cội, xa cành
Thác vong cam chịu sống không đành xa anh
NGUỒN CỘI
Con người có tổ có tông
Như cây có cội, như sông có nguồn.
Em ơi dù ngái dù gần
Dù cho cách giậu, ngăn sân mặc lòng
Đôi ta như nước một dòng
Như cây một cội, như sông một nguồn
CỘI CAU
Bắt tay ông Tơ mà bơ mà bớp
Bắt lấy bà Nguyệt mà cột cội cau
Cứ xe khắp thiên hạ đâu đâu
Bỏ hai đứa mình lận đận, ruột héo gan xàu không xe
CỘI TÙNG
Ông Tiên ngồi dựa cội tùng
Phất phơ râu bạc lạnh lùng ông Tiên
BÍ CỘI
Đúc bầu, đúc bí
Bí cội, bí ngọn
Leo cây leo cối
Leo tới leo lui
Đến rằm tháng mười
Các anh các ả
Treo cả mi lên
Chặt tay chặt chân
Trái mô già thì rụng
CỘI LỚN
Tiếc cây cội lớn không tàn
Tiếc vườn cúc rậm cả ngàn không bông
CỘI NGÀ
Cây chi nhánh sắt cội ngà
Hỡi chàng nho sĩ biết là cây chi?
Là cây gì?
CỘI RŨ
Lời nguyền có cụm núi xanh
Bao giờ cội rũ thì cành mới rơi
MỘT CỘI
Em ơi dù ngái dù gần
Dù cho cách giậu, ngăn sân mặc lòng
Đôi ta như nước một dòng
Như cây một cội, như sông một nguồn
Cây trăm nhánh cùng về một cội
Nước nghìn sông chảy hội một dòng
Ai dầu lánh đục tìm trong
Em đây vẫn giữ một lòng với anh.
LẮM CỘI
Muốn cho lắm cội nhiều cành
Muốn cho lắm chị, nhiều anh cậy nhờ
TỐT CỘI
Nghé ọ nghé ơi
Ơ ọ…
Ơ ọ…
Nghé ọ…
Nghé ra đồng lúa
Nghé chạy đồng bông
Nghé chớ đi rông
Hư bông gãy lúa
Ơ ọ…
Nghé ọ…
Nghé đi tập võ
Nghé đi tập cày
Tươi cây tốt cội
Nghé lội đồng sâu
Nghênh đầu nghé ọ
Ơ ọ…
Nghé ọ…
Nghé đi như gió
Nghé đi như mây
Nghé đi như cây
Nghé đi như cối
Nghé đi như lối
Nghé đi theo đường
Nghé đi lên nương
Nghé đi kéo gỗ
Ơ ọ…
Nghé ọ…
Nghé đi ăn giỗ
Thì đi theo bà
Nghé đi ăn na
Thì đi theo trẻ
Nghé đi theo mẹ
Thì nghé về nhà
Nghé ăn cơm cà
Thì đừng chê khó
Nghé ọ…
VỀ CỘI
Lá rụng về cội
Anh về tìm vợ con anh
Lá rụng về cội bỏ nhành bơ vơ
RUNG CỘI
Đố ai quét sạch lá rừng
Để anh khuyên gió gió đừng rung cây
Rung cây rung cội rung cành
Rung sao cho chuyển lòng anh với nàng
NHỚ CỘI
Chim lạc bầy còn thương cây nhớ cội
Người xa người, tội lắm người ơi
Chẳng thà không biết thì thôi
Biết rồi mỗi đứa mỗi nơi thêm buồn
SẦU CỘI
Con cá lý ngư sầu tư biếng lội
Con chim xa cành sầu cội biếng bay
Sao hôm còn đợi sao mai
Chồng mà xa vợ hỏi ai không buồn ?
CÓ CỘI
Con người có cố có ông
Như cây có cội, như sông có nguồn.
XA CỘI
Ai làm anh phải xa em
Cho cây xa cội, cho đêm xa ngày
Đêm với ngày, anh quay chỉ thắm
Sợi thẳng, sợi dùn, nghĩ mà giận ông Tơ.
KHUYÊN CỘI
Ăn chanh ngồi gốc cây chanh
Khuyên cội, khuyên cành, khuyên lá, khuyên bông
Khuyên cho đó vợ đây chồng
Đó bế con gái, đây bồng con trai
CỘI NGÃ
Gần sông cội mới ngã kề
Tiếng tăm anh chịu, em về tay ai?
—o—o—o—
CỖI
Cỗi cây cũng là cội cây nhưng ẩn hơn, âm hơn, suy hơn.
Cằn cỗi là tình trạng xa gốc, mất gốc.
Em đi đâu đào liễu một mình
Để ai nặn khối chung tình trong tâm
Đêm qua vắng khách tri âm
Vắng hoa luống những âm thầm cỗi cây
Đêm đêm ngồi tựa cành cây
Than thân với bóng, bóng rày chẳng có thương ta
Đêm đêm rước bóng lên giường
Ngọn đèn thấp thoáng nửa thương nửa sầu
—o—o—o—
CỐI
Xấu tốt bác mẹ sinh ra
Có phải cây cối đâu mà bón phân
Nồi đồng cối đá
Nhác đâm thì đổi chày,
Nhác xay thì đổi cối
Gà què ăn quẩn cối xay
Hát đi hát lại tối ngày một câu
—o—o—o—
CÔI – MỒ CÔI
Mẹ góa con côi
Mẹ già như trái chín cây
Gió đưa trái rụng, con rày mồ côi.
Cây khô lột vỏ khó trèo
Mẹ ơi thương lấy dân nghèo mồ côi
Mồ côi tội lắm bớ trời
Đói cơm không ai đỡ, lỡ lời không ai bênh
—o—o—o—
CÂY CỐI
Xấu tốt bác mẹ sinh ra
Có phải cây cối đâu mà bón phân
—o—o—o—
CỒI
Cây đa ba nhánh chín chồi
Ai về Thông Lạng cạp cồi lồ ngô
Ðố ai biết lúa mấy cây
Biết sông mấy khúc, biết mây mấy từng
Ðố ai quét sạch lá rừng
Ðể ta khuyên gió, gió đừng rung cây
Rung cây, rung cỗi, rung cành
Rung sao cho chuyển lòng anh với nàng
—o—o—o—