ĂN NGỦ
– Miếng ăn, giấc ngủ
– Mất ăn mất ngủ
– Mất ăn không bằng mất ngủ
– Ăn không ngon, ngủ không yên
– Ngủ ngồi ăn bốc
– Đói ăn, khát uống, mệt ngủ
– Ăn được ngủ được là tiên
Không ăn không ngủ như điên như khùng
– Ăn được ngủ được là tiên
Không ăn không ngủ mất tiền thêm lo
– Còn ăn còn ngủ còn gân
Không ăn không ngủ có mần được chi
– Giận đứa ngu quên ngủ
Mê vận lú quên ăn
– Thiếp xa chàng quên ăn quên ngủ
Chàng xa thiếp thức đủ năm canh
– Nhớ ai nhớ mãi thế này
Nhớ đêm quên ngủ, nhớ ngày quên ăn
– Ham ăn thì lú, ham ngủ thì mê
Mất ăn không bằng mất ngủ
– Vợ chồng son ăn ngon ngủ kỹ
Vợ chồng già rù rì rủ rỉ thâu đêm.
– Me hành me hẹ
Ai đẻ ra me?
Me như bông như hoa
Me như cà độc dược
Me như lược chải đầu
Me như con gái nhà giàu
Me ăn no ngủ kĩ
– Làm dâu về nhà người ta
Ăn no ngủ nướng mẹ la chồng rầy
– Ngủ nhiều thì lắm chiêm bao
Ăn lắm, ỉa lắm, cứt cao hơn đầu
– Cá giếc nấu với rau răm
Anh ăn một bát tối anh nằm khỏi ngủ quên
– Tối ăn khoai đi ngủ,
Sáng ăn củ đi làm
===
NẾT NGỦ
– Đi thì sợ gai mồng tơi
Ngủ thì sợ quỷ ẩn nơi đầu giường
Ăn thì sợ cá lắm xương
Nói thì hạt thị ngậm trương đầy mồm
Vật thì chân nhảy chồm chồm
Nó khoắng một cái đít trôn lăn vèo!
Đầu hôm ngủ tới canh tư,
Còn nằm mà ngủ, muỗi thì nó cắn dư cả vùa
Canh năm thì dộng trống chùa,
Còn nằm mà ngủ, chúng lùa một bên
Ngủ thì quên tuổi, quên tên,
Ngủ cho mặt trời mọc đã lên ba sào
Sáng ra đái dựa hàng rào,
Còn đương ngây ngủ té nhào trong gai
Quét nhà long mốt long hai,
Con mắt dáo dác thấy trai ngó chừng
Bày ra cắt áo, cắt quần,
Cắt không kích tấc, nhằm chừng cắt ngang
Vải thời một tấc một quan,
Cắt thời khoét lỗ khoét hang đâu còn
Bày ra bánh cục bánh hòn,
Nắn bằng chiếc đũa, hấp còn bột không
===
NGỦ THEO BAN
Ngủ muộn, ngủ sớm
– Em là con gái nhà quê
Ăn trưa, ngủ sớm ngồi lê nẫu cười.
Ngủ nướng
– Làm dâu về nhà người ta
Ăn no ngủ nướng mẹ la chồng rầy
– Có chồng mà chẳng biết lo
Ăn hàng ngủ nướng là đồ nhớt thây
– Con gái nhà ai hay ho,
Ngủ nướng thẳng giấc, dậy ra đo mặt trời
– Ta đương mê ngủ mơ màng
Tai nghe cha mắng hò khoan sự gì?
Giờ còn ngủ nướng li bì,
Mặt trời đã mọc chưa đi ra cày.
Ngủ ngày
– Ngủ ngày quen mắt, ăn vặt quen mồm
– Ăn cắp quen tay, ngủ ngày quen mắt
– Mặt trời trực chỉ chân mây
Có hai con mắt ngủ ngày một con
– Đời người được mấy gang tay,
Ai hay ngủ ngày chỉ được nửa gang
– Nẫu giàu nẫu ngủ ban đêm
Còn tôi nghèo khổ ngủ thêm ban ngày
– Ăn rau thì chịu ăn rau
Có thương thì lấy ham giàu mà chi
Chồng giàu mà lại ngu si
Ăn no béo mợ, ngủ khì ngày đêm
– Đời người được mấy gang tay
Ai hay ngủ ngày còn được nửa gang
Anh lo ăn uống cho sang
Hết hàng thịt chó đến hàng cháo kê
Khuyên anh anh nỏ chịu nghe
Ôm mấn ôm áo, tôi về nhà tôi
Ngủ đêm – Đêm ngủ
– Câu tôm xuồng nhỏ khó ngồi
Ban đêm ngủ gục, gỡ mồi ăn chơi.
– Nhớ ai nhớ mãi thế này
Nhớ đêm quên ngủ, nhớ ngày quên ăn
– Nửa đêm trăng tắt sao thưa
Em mong thầy mẹ ngủ, để em đưa anh về
– Đêm khuya chẳng ngủ, dậy ngồi
Giận người ở bạc như vôi thế này
– Đêm qua nằm ngủ sập vàng
Trông xuống sập bạc thấy chàng nằm không
Vội vàng cởi áo đắp chung
Tỉnh ra em vẫn nằm không một mình
– Đêm khuya thức ngủ hỡi nàng,
Chim quyên nó đậu đầu giàn nó kêu
– Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ
Đêm quên giấc ngủ, ngày mơ tiếng cười
– Đêm qua em có ngủ đâu
Em nằm nghe dế kêu sầu bên tai
– Thương ai ra ngóng vào trông
Thương ai ra đứng bờ sông đợi chờ
Thương ai đi ngẩn về ngơ
Đêm mất giấc ngủ, ngày ngơ ngẩn sầu
Thương ai ra đứng đầu cầu
Lược sưa biếng chải, gương tàu biếng soi
Chiếu hoa bỏ vắng không ngồi
Phòng loan bỏ vắng mặc người quay tơ
Muốn cho đó đợi đây chờ
Đừng như hoa lý hững hờ, ai ơi
– Giường này ai trải chiếu đây
Đêm qua không ngủ, đêm nay không nằm
Một chăn đắp chẳng kín chân
Hai chăn đắp để muôn phần xót xa
Ba chăn thương nhớ cả ba
Hay là mình đã năm ba tớ thầy
Hay là mình giận ta đây
Mình cho ta biết một giây kẻo sầu
Tin đi mối lại đã lâu
Mình về lấy vợ để sầu cho ta
Càng nom thì bóng càng xa
Chàng về lấy vợ cho ta lấy chồng
Đố ai khuyên gió bóng thông
Đố ai xúi giục cho rồng phun mưa
Ruột tằm bối rối vò tơ
Tay khoan tay rẽ cho thưa mối sầu.
Ngủ trưa
– Giàu đâu đến kẻ ngủ trưa
Sang đâu đến kẻ say sưa tối ngày
– Cái cò lặn lội bờ ao
Hỡi cô yếm đào lấy chú tôi chăng?
Chú tôi hay tửu hay tăm
Hay nước chè đặc, hay nằm ngủ trưa
Ngày thì ước những ngày mưa
Đêm thì ước những đêm thừa trống canh
– Đố ai chừa được rượu tăm
Không chơi cờ bạc, không nằm ngủ trưa
– Đố ai ngồi võng không đưa,
Ru con không hát, anh chừa rượu tăm
===
TRẠNG THÁI NGỦ
Ngủ cho say, ngủ cho no, ngủ cho kỹ, ngủ cho nồng, ngủ cho mùi, ngủ cho lâu, ngủ cho an, ngủ cho yên
– Ngủ say như chết
– Chim quyên nó đỗ nhành dâu
Giả đò lơ láo kiếm sâu đỡ lòng
Lạy trời cho nổi gió nồm
Cho người thục nữ mủi lòng ngủ say
– Mẹ ru con ngủ cho ngoan,
Mẹ còn xúc nốt xe than cho đầy,
Mẹ ru con ngủ cho say,
Làm xong chuyến nữa nghỉ tay mẹ về
Ngủ yên, ngủ an
– Đêm nằm giấc ngủ không an,
Trách con dế nhủi kêu vang ngoài rào.
– Sóng sầm sịch lưng chừng ngoài biển bắc
Giọt mưa tình rỉ rắc chốn hàng hiên
Em muốn làm lơ đi mà ngủ, ngủ cũng không yên
Sợ mưa già nước ngập, biết tựa con thuyền vào đâu
Ngủ mơ, ngủ mê
– Khôn dại tại tâm
Đái dầm tại ngủ mê
– Ta đương mê ngủ mơ màng
Tai nghe cha mắng hò khoan sự gì?
Giờ còn ngủ nướng li bì,
Mặt trời đã mọc chưa đi ra cày.
Ngủ chập chờn
Ngủ ngáy
– Hai nách những lông xồm xồm,
Chống yêu chồng bảo mối tơ hồng trời cho.
Đêm ngủ thì ngáy o o,
Chồng yêu chồng bảo lái đò cầm canh.
Ăn vụng bụng to tày thùng,
Chồng yêu chồng bảo cái giành đựng cơm.
– Đêm nằm giấc ngủ không an,
Trách con dế nhủi kêu vang ngoài rào.
Ngủ vùi
– Cất cây đòn gánh đi ra
Chờ cho tan chợ, về nhà tối thui
Về nhà, con đói ngủ vùi
Dầu đèn không có, cực ơi bớ chồng
Ngủ gục
– Hiu hiu gió thổi đầu non
Ai thường ngủ gục là con Ngọc Hoàng
Ngủ quên
– Anh thương em bất tận vô hồi
Ngủ quên còn nhớ, thức dậy ngồi còn thương
– Cá giếc nấu với rau răm
Anh ăn một bát tối anh nằm khỏi ngủ quên
– Nhà tôi có cặp gà ô
Đêm khuya nó gáy cho cô biết chừng
Nhà tôi có cặp gà rừng
Đêm khuya nó gáy cô đừng ngủ quên!
===
NGỦ NHƯ CON VẬT
Ngủ như con vật
– Ngủ gà ngủ gật
– Ngủ gà ngủ vịt
– Ngủ như bò
– Ngủ như chó cúc no sựa
– Ngủ như gà trốn diều
– Ngủ như tru
– Ngủ như chết
===
NGỦ NGHÊ
Buồn ngủ buồn nghê
– Em tôi buồn ngủ buồn nghê
Buồn ăn cơm nếp, cháo kê, thịt gà
Buồn ăn bánh đúc, bánh đa
Củ từ, khoai nước, cùng là cháo kê.
– Em tôi buồn ngủ buồn nghê
Con tằm đã chín, con dê đã mùi
Con tằm đã chín để lại mà nuôi
Con dê đã mùi làm thịt em ăn
– Em tôi buồn ngủ buồn nghê
Con tằm chín đỏ, con dê mọc sừng
Mọc sừng thì mọc giữa lưng
Đừng mọc trên mắt nó sưng tù vù
– Buồn ngủ buồn nghê
Bán bò tậu ruộng, mua dê về cày
Đồn rằng dê đực khỏe thay
Bắt ách lên cày, nó lại phá ngang
– Con tôi buồn ngủ buồn nghê
Buồn ăn cơm nếp cháo kê thịt gà
Nhà còn có một quả cà
Làm sao đủ miếng cơm và cho con
Con tôi khóc héo, khóc hon
Khóc đòi quả thị méo trôn đầu mùa
Con thèm phẩm oản trên chùa
Con thèm chuối ngự tiến vua của làng
Con thèm gạo cốm làng Ngang
Con thèm ăn quả dưa gang làng Quài
Con thèm cá mát canh khoai
Con thèm xơ mít, thèm tai quả hồng
Con thèm đuôi cá vây bông
Thèm râu tôm rảo, thèm lòng bí đao
===
NGỦ BAO LÂU ?
Ngủ một giấc
– Đêm qua có ngủ, xin thề
Một giấc đến sáng, chớ hề vẫy tai
Ngủ một đêm, ngủ nửa đêm
– Đêm nay trăng sáng lờ mờ
Mùng ai có rộng ngủ nhờ một đêm
– Con gái ở trại Hàng Hoa
Ăn cơm nửa bữa ngủ nhà nửa đêm
Ngủ trong lòng mẹ, trong tay mẹ
Ngủ canh
– Năm canh thì ngủ lấy ba
Hai canh lo lắng việc nhà làm ăn
–
===
NGỦ Ở ĐÂU, VỚI AI ?
Ngủ nôi
– Hai tay cầm bốn tao nôi
Mẹ ru con ngủ cho rồi kẻo trưa
Ngủ giường
Ngủ võng
Ngủ bờ ngủ bụi
Ngủ trong nhà, trong phòng, trong buồng
– Đêm qua anh ngủ nhà ngoài
Để em thở vắn than dài nhà trong
Ước gì anh được vô phòng
Loan ôm lấy phượng, phượng bồng lấy loan
Ngủ lạ nhà
Ngủ với chồng vợ, bố mẹ, con cái
– Ăn với chồng một bữa
Ngủ với chồng nửa đêm
– Một vợ thì ngủ giương lèo
Hai vợ thì năm chèo queo
Ba vợ rúc xuống chuông heo mà nằm.
– Con gái mười bảy mười ba
Đêm nằm với mẹ khóc la đòi chồng
Mẹ đạp một cái nơi mông
“Không nằm mà ngủ, chồng chồng chi mi!”
– Hồi hôm tôi ngủ có ông trời
Lăn qua trở lại thấy mấy lời em than
Đứng giữa trời anh chẳng dám nói gian
Vắng em một bữa, ruột gan rã rời
===
CÁI NGỦ, CƠN NGỦ
Cái ngủ
– Cái ngủ mày ngủ cho lâu
Mẹ mày đi cấy đồng sâu chưa về
Bắt được con trắm con trê
Kéo cổ lôi về cho cái ngủ ăn
– Cái ngủ mày ngủ cho say
Mẹ mày vất vả chân tay suốt ngày
Bắt được một giỏ cá đầy
Bán đi mua gạo cho mày nấu ăn
– Cái ngủ mày ngủ cho lâu
Mẹ mày đi cấy đồng sâu chưa về
Bắt được con trắm con trê
Buộc cổ lôi về nấu nướng đủ ăn
Miếng nạc thì để phần chồng
Miếng xương phần mẹ, miếng lòng phần con
Con buồn ngủ
– Gió đưa con buồn ngủ lên bờ
Đừng cho nó xuống, nó rờ mắt tôi
Giấc ngủ
Cơn ngủ
===
RU NGỦ, DỖ NGỦ
Ru ngủ
– Gió mùa thu mẹ ru con ngủ
Năm canh chầy thức đủ vừa năm
– Ru con con ngủ cho rồi
Mẹ ra chỗ vắng, mẹ ngồi than thân
– Cháu ơi cháu ngủ cho lâu
Mẹ cháu đi cấy đồng sâu chưa về
Chừng về bắt được con cá trê
Tròng cổ mang về bà cháu mình ăn
– Ngủ đi cho mẹ đi mò
Tôm rang đầy chảo, cá kho đầy nồi.
Ngủ đi cho mẹ đi hôi,
Cá nấu đầy nồi, chị múc em ăn.
– Em ơi em ngủ cho yên
Mẹ em đi cấy đồng chiêm suốt ngày
Con cò làm tổ trên cây
Con chim lẻ bạn nó bay đầu làng
– Ru con con ngủ cho lành
Để mẹ gánh nước rửa bành cho voi
Muốn coi lên núi mà coi
Coi Bà Triệu tướng cưỡi voi đánh cồng
– Gió Động Đình mẹ ru con ngủ
Trăng Tiền Đường ấp ủ năm canh
Tiết trời thu lạnh lành lanh
Cỏ cây khóc hạ, hoa cành thương đông
Bống bồng bông, bống bồng bông
Võng đào mẹ bế con rồng cháu tiên
– Gió mùa thu mẹ ru con ngủ
Chăn huyên đường ấp ủ năm canh
Con nay tuổi trẻ đầu xanh
Lớn lên con phải đua tranh với đời
Đã sinh ra kiếp làm người
Gom tài góp sức cùng đời đua chen
– Con ơi, con ngủ cho mùi
Để mẹ ngồi vót cho rồi bó chông.
Chông này gìn giữ non sông,
Chông này góp sức diệt quân bạo tàn.
Chông này xóa sạch tóc tang,
Chông này đem lại tiếng đàn lời ca
Cho con gần mẹ gần cha,
Cho nước độc lập, cho nhà yên vui.
Con ơi con ngủ cho mùi,
Để mẹ ngồi vót cho rồi bó chông.
– Chích chòe chích chòe
Mày hót tao nghe
Mày ru tao ngủ
Tao ngủ cho say
Mẹ tao đi chợ tây
Mẹ tao đi chợ đông
Mua về cho tao ba quả hồng
Tao cho chích chòe một quả
– Ru con giữa buổi chiều đông,
Để mẹ tát nước giữa đồng đêm nay.
Cầu giai mẹ đổ luôn tay,
Cho lành manh áo cho đầy cơm con.
Cho lòng mẹ đỡ héo hon,
Cho khuôn mặt trẻ đẹp tròn như gương.
Quản gì một nắng hai sương,
Quản gì gió bụi trên đường con ơi.
Ru con mẹ hát mấy lời,
Ngủ đi cho mẹ còn rời gối tay.
– Ru con, con ngủ cho lâu
Để mẹ đi cấy ruộng sâu chưa về
Ru con, con ngủ cho mê
Mẹ còn lo chuyện lê thê kéo cày
Ru con, con ngủ cho say
Mẹ còn vất vả chân tay ngoài đồng
Ru con, con ngủ cho nồng
Mẹ còn nhổ mạ trả công cho người
– Bồng bồng con nín con ơi
Dưới sông cá lội, trên trời chim bay
Ước gì mẹ có mười tay
Một tay bắt cá, tay này bẫy chim
Một tay chuốt chỉ luồn kim
Một tay làm ruộng, tay tìm hái rau
Một tay ôm ấp con đau
Một tay vay gạo, tay cầu cúng ma
Một tay khung cửi guồng xa
Một tay lo bếp nước, lo cửa nhà nắng mưa
Một tay đi củi muối dưa
Còn tay van lạy, bẩm thưa, đỡ đòn
Tay nào để giữ lấy con
Tay nào lau nước mắt, mẹ vẫn còn thiếu tay
Bồng bồng con ngủ cho say
Dưới sông cá vẫn lội, chim vẫn bay trên trời.
Dỗ ngủ
– Vì con, mẹ chẳng hở tay
Tối ngủ la khóc, dỗ hoài sáng đêm
===
HÀNH ĐỘNG NGỦ
Đi ngủ
– Cái quạt mười tám cái nan,
Ở giữa phết giấy, hai nan hai đầu.
Quạt này anh để che đầu,
Đêm đêm đi ngủ chung nhau quạt này.
Ước gì chung mẹ chung thầy,
Để em giữ cái quạt này làm thân!
Rồi ta chung gối, chung chăn,
Chung quần chung áo, chung khăn đội đầu.
Nằm thời chung cái giường Tàu,
Dậy thời chung cả hộp trầu ống vôi.
Ăn cơm chung cả một nồi,
Gội đầu chung cả dầu hồi nước hoa.
Chải đầu chung cả lược ngà,
Soi gương chung cả nhành hoa giắt đầu.
Ngủ đi
– Một đêm là năm trống canh
Ngủ đi thì chớ, trở mình lại thương
Ruột tằm bối rối tơ vương
Như ai để nhớ để thương trong lòng
Mất ngủ
Không ngủ
– Đêm năm canh không ngủ mãi ngồi
Bởi chưng thương bạn bồi hồi lá gan.
Bớt ngủ
– Bữa nay buồm dựt, neo dời
Anh ơi bớt ngủ nghe lời em than
– Em than ít ít anh cũng biết nhiều
Đừng than chi lắm chíu chiều ruột đau
Thức ngủ
– Bóng trăng ngã lộn bóng tre
Chàng ơi, thức ngủ dậy nghe thiếp thề
Vườn đào thả lộn vườn lê
Con ong vò hút nhụy, con bướm xê ra ngoài
Chàng ơi, nghĩ lại mà coi
Tâm tình thiếp ở như gương soi không bằng.
Buồn ngủ
– Buồn ngủ gặp chiếu manh
– Ở hóa ba năm, lấy chồng buồn ngủ
– Buồn ngủ lại gặp chiếu manh
Đã làm biếng lại gặp anh đứng đường
– Buồn ngủ lại gặp chiếu manh
Vừa khi chồng để gặp anh giữa đường
Ngái ngủ
Ngáp ngủ
– Ngáp đói hay là ngáp no
Có phải ngáp ngủ thì lo lên giường.
Ham ngủ
– Ham ăn thì lú
Ham ngủ thì mê
Dễ ngủ – Khí ngủ
– Tôi chưa già nhưng tôi chán đàn ông
Đầu hôm khó ngủ, hừng đông kêu hoài
Ngủ nằm – Ngủ ngồi – Ngủ đứng
– Cô kia má tựa hòn than
Nằm đâu ngủ đấy lại toan chê chồng
Chê chồng chẳng bỏ chồng chê
Chê chồng thì ít, chồng chê thì nhiều
Nằm ngủ – Ngồi ngủ – Đứng ngủ
– Một đêm nằm bằng một năm ở
===
MẮT NGỦ
Giường ngủ
Màn ngủ
Chiếu ngủ
Chăn ngủ
Gối ngủ
Quần áo ngủ
Đèn ngủ
====
Chợp mắt : ngủ ngắn
Chong mắt : mắt ngủ
Sụp mắt : buồn ngủ
Mắt díp lại : buồn ngủ
Mắt ngủ
– Mặt trời trực chỉ chân mây
Có hai con mắt ngủ ngày một con
– Ăn cắp quen tay, ngủ ngày quen mắt
– Khăn thương nhớ ai
Khăn rơi xuống đất
Khăn thương nhớ ai
Khăn vắt trên vai
Khăn thương nhớ ai
Khăn chùi nước mắt
Đèn thương nhớ ai
Mà đèn không tắt
Mắt thương nhớ ai
Mắt ngủ không yên
Đêm qua em những lo phiền
Lo vì một nỗi không yên mọi bề…
===