“Thiên” là cấu trúc và vận hành theo chủ thể, theo bản tính cá nhân, vốn có và tự có
Thiên tính
Thiên hướng
Thiên ý
Thiên tạo
Thiên bẩm
Thiên thai
Thiên nhiên
Thiên tài
Thuận thiên, nghịch thiên
Ứng Thiên
Tây Thiên
Mẫu Cửu Trùng Thiên
“Thiện” là cấu trúc và vận hành theo khách thể và môi trường.
Thiện ác
Thiện lành
Thiện nguyện
Thiện tâm
Từ thiện
Lương thiện
Bất thiện
Man Thiện (mẹ Hai Bà Trưng)
Diệu Thiện (Quán Âm Nam Hải)
“Thiên” và “thiện” đối xứng với nhau “thiên” dương, “thiện” âm.
“Thiến” là phá cấu trúc âm dương tự nhiên, cấu trúc giới tính vốn có của chủ thể để chủ thể không thể vận hành theo thiên hướng bẩm sinh, bản năng sẵn có
gà sống thiến
mèo bị thiến
hoạn quan bị thiến
“Thiến” là để triệt “thiên” mà “thiên” mang tính dương, nên “thiến” phá dương. “Thiến” tạo ra trạng thái không âm không dương từ thiên hướng tự nhiên mang tính dương.
“Thiền” là trạng thái chủ thể chủ động quan sát chính mình như khách thể và quan sát môi trường như chủ thể để tối ưu hóa và cân bằng được cả tính thiện và tính thiên.
Thiền định
Thiền quán
Tọa thiền
“Thiền” tạo ra trạng thái lưỡng tính âm dương bằng cách áp chế tính dương tính chủ thể, làm mạnh tính âm, tính khách thể tiềm ẩn bên trong chủ thể, nhờ vậy thiền tạo ra trạng thái vô ngã và minh triết về hiện thực nhờ âm dương cân bằng.
“Thiển” phá vỡ quan hệ âm dương giữa chủ thể quan sát và khách thể được quan sát, phá huỷ khả năng quan sát hiện thực như nó chính là (trạng thái thiền), “thiển” bóp méo hiện thực khách quan theo hiện thực chủ quan của chủ thể quan sát.
“Thiển” vận hành ngược với “thiền”. “Thiển” tạo ra hậu quả tương tự với “thiến”, nghĩa là thu hẹp và làm méo mó đối tượng, nhưng “thiến” tác động đến âm dương cấu trúc thân thể còn “thiển” tác động đến nhận thức tinh thần.
Thiển cận
Thô thiển
Thiển nghĩ, thiển ý, thiển kiến …
“Thiễn” là trạng thái trì độn, tạo ra bởi sự loạn thiên, ảo thiên, thiên triệt lẫn nhau khiến cho một người đánh mất động lực vận hành tự thân nhờ thiên hướng và thiên tính tự nhiên
Ví dụ : cha mẹ cho con đi học những thứ ngoại lai áp đặt quá sớm trước khi những thứ tự có bên trong được tự bộc lộ và phát triển ví dụ học ngoại ngữ quá sớm trước khi vững tiếng mẹ đẻ. Những thứ ngoại lại áp đặt này phá thiên tính của đứa trẻ, tạo ra một sự năng động ảo. Ngoài ra bố mẹ còn đi xem bói, xem vân tay, nghe tư vấn … định hướng cuộc đời con … tạo ra tình trạng loạn càng nặng