Tù và không chỉ là tên gọi của một nhạc cụ và dụng cụ thông báo dạng loa, mà còn là tên gọi của một món ăn rất ngon miệng – dạ dầy ếch.
Tù và là dạ dày ếch ở dạng sơ khai, không co bóp và nối trực tiếp với miệng (không có thực quản).
Sở dĩ gọi là tù và vì nó có hình giống cái loa, ngoài ra nó cùng trực tiếp tạo ra tiếng ếch kêu cùng với miệng ếch.
Đồng ếch đồng ác
Con đã về đây
Giường chiếu chẳng có
Thiệt thay trăm đường
Ban ngày ếch ở trong hang
Đêm khuya thanh vắng xở xang ra ngoài
Trời cho quan tướng nhà trời
Thắt lưng bó đuốc tìm tôi làm gì
Tìm tôi bắt bỏ vào thời
Tôi kêu ì ộp, chẳng rời tôi ra
Sáng rạng ngày ra
Con dao cái thớt xách mà đem băm
Ba thằng cầm đũa nhăm nhăm
Thằng gắp miếng thịt, thằng nhằm miếng da
Một thằng gắp miếng tù và
Nó thổi phì phà, nó lại khen ngon
Thực ra dạ dày của giống loài nào cũng nối với miệng, nhưng nếu dạ dày ấy có hai chức năng song hành
– Chức năng tiêu hoá thức ăn, vật chất theo chiều từ miệng vào dạ dày (trời xuống đất)
– Chức năng biểu đạt thanh âm, tinh thần theo chiều từ dạ dày lên miệng (đất lên trời)
Thì lúc đó dạ dày ấy được gọi là tù và.
Trong đời người, dạ dày tù và có thể xảy ra vào hai giai đoạn
– Giai đoạn thai kỳ khi hệ hô hấp và hệ tiêu hoá cùng được hình thành từ vị trí mà bây giờ là cuống rốn. Giai đoạn này ai cũng đã trải quả/
– Giai đoạn cực kỳ phát triển của con người khi trưởng thành. Khi nào chúng ta có thể biểu đạt một nhận thức, một suy nghĩ, một cảm xúc, một ý chí từ sự đúc kết trải nghiệm của cá nhân mình, mà không phải từ kiến thức vay mượn hay suy nghĩ mà người khác trong gia đình và xã hội áp đặt lên mình, nghĩa là chúng ta nói từ lòng dạ của mình, thì lúc đấy dạ dày của chúng ta chuyển thành tù và. Giai đoạn này rất ít người đạt được.
Người lúc nào cũng biểu đạt từ lòng dạ của mình ra, không biết che đậy được gọi là “ếch thế”. Bài đồng dao “phụ đồng ếch” dẫn bên trên chính là miêu tả một chàng ếch như thế.
Có một chàng hoàng tử trong truyện cổ tích vì quá là “ếch thế” nên đã hoá thành ếch xanh. Nhưng cũng chính vì tấm lòng chân thật của mình mà chàng ấy đã cưới được công chúa, và quay trở lại hình dáng hoàng tử. Cái chàng ếch trong bài đồng dao Việt cũng là một chàng người ếch, hoàng tử ếch như vậy.
Cấu trúc của tù và đòi hỏi một người thổi tù và cần lấy hơi từ dạ dày/rốn của mình đưa lên miệng. Vận hành này gần giống như một bài tập khí công, nhưng với người thổi tù và, việc này lại xảy ra một cách tự nhiên. Cho nên những người thổi tù và xưa là cấp lãnh đạo cộng đồng, như tù trưởng, thày mo và trùm vạn. Trong tay của các bậc lãnh đạo này, tù và đại diện cho quyền lực và khả năng dẫn dắt quần chúng của người ấy, nó giống như một dạng quyền trượng và có thể truyền thừa từ đời lãnh tụ trước sang đời lãnh tụ sau.