CHÓ MẤT DẠY VÌ ĐÂU ?
Hai con chó nhà mình khi mới được cho chỉ thích ở trong nhà. Chúng xông cắn đồ đạc, nhảy vào mâm tranh ăn với người. Đưa chúng ta khỏi nhà không dễ, đưa con này ra thì con khác lao vào. Ở nhà hay đi vắng, đều phải đóng cửa. Thế là cả ngày đóng cửa, nhưng chỉ cần mở cửa đi ra ngoài sân là chúng lại lao từ sân vào nhà.
Chưa kịp dạy dỗ chó thì mình đã phải đi Tây Nguyên, hơn nữa cũng hoang mang không biết dạy thế nào.
Mình ở làng người dân tộc trên Tây Nguyên, Ở đó, mình thấy chó được thả tự do, không bị xích, không được bế bồng lai dắt, không làm chuồng, y như nhà mình. Nhưng chó trên đó cư xử khác xa chó nhà mình. Chúng biết lịch bữa ăn của từng nhà để kéo đến xin ăn, nhà nào hay được ăn ngon chúng có thể chuyển hộ khẩu về đó luôn, thỉnh thoảng mới quay về với chủ cũ. Chúng cũng tự đi chơi rất xa, mà không lạc, mình đi xe máy chơi cả vài km mà vẫn gặp cho làng lang thang bên đường quốc lộ. Tuy nhiên, bọn chó này lại rất có trật tự dù nhà mở cửa cả ngày, chó vẫn chỉ dám đứng ở ngoài cửa ngó vào.
Mình hỏi kinh nghiệm thì biết là phải dạy, hễ chó bước chân qua bậu cửa là bị ăn quát, nặng là ăn cú đá phi bay ra khỏi sân, vài lần như thế là chúng không dám vào nhà nữa, dù trong nhà đang ăn cơm và chúng thì đói meo.
Chó là con vật tính đối kháng mạnh : chó bảo vệ người nhà và tấn công kẻ xâm phạm nhà. Nếu tính đối kháng của mình quá kém, thì mình sẽ không dạy bảo được chó kiểu nuôi thả tự do.
Nhiều lần mình đến nhà người lạ vì có công việc gì đó, chó chỉ cần thấy chủ nhà niềm nở với mình là lập tức coi mình như người nhà, lao vào lòng mình, dụi đầu vào chân mình, níu quần mình, giữ chân mình, tha dép của mình để mình phải ở lại với nó. Cho dù có cả đám khách, thì lúc nào cũng chỉ có riêng mình là bị chó cắn quần, chó dụi đầu, chó níu chân thôi.
Ngày còn đi học, chó nhà bạn mình quý mình hơn cả quý bạn mình, mà mình thì cứ cố lờ chúng đi, thậm chí mình còn khá sợ chó. Mẹ bạn mình hay nhắc mình chơi với chó đi, khổ thân bọn chó quá thể hiện tình cảm mà không được đáp lại, và mình làm rất miễn cưỡng vì mình không hiểu cái tình cảm này xuất phát từ đâu và nhà mình không có chó nên mình không thấy có cảm giác gần gũi nào với chó cả.
Với đám chó ở nhà, mỗi khi quá tức giận, mình lôi bọn chó ra khỏi nhà, nhưng cái thái độ của mình cơ bản vẫn là bao dung, chấp nhận, cho nên bọn chó cứ tiếp tục làm loạn, vì chúng không thấy chúng làm sai gì cả.
Mình có xu hướng đồng thuận với người khác, người ta có lỗi hay làm việc không hợp với mình, thì mình chỉ tránh đi, chứ mình không có tranh cãi hay đánh nhau. Để dạy được chó, tính đối kháng của mình cần tăng lên, đúng sai phải trái cần tăng lên, thưởng phạt phải rõ ràng.
HỌC DẠY CHÓ
Sau chuyến đi Tây Nguyên, mình lại mang chó về dạy. Chó lao vào nhà, mình quát, nó ngẩn ra, rồi quay ra cửa, nằm đúng ở bậu cửa. Lần nào bị quát là nó biết, có thể chó không hiểu tiếng người, nhưng nó ứng xử y như nó hiểu tiếng người. Thực ra con chó chơi trò “nghe cảm xúc, đoán suy nghĩ” và “thử sai sửa”. Có lẽ, nó nghe được cảm xúc, ý chí và lý tính trong câu quát của mình, để thay đổi hành vi cho đến khi phù hợp, và sau vài lần liên tục như thế nó xác lập được hành vi đúng, mà hành vi đồng thuận với chủ nhân.
Trước đây mình có la hét chó khi nó phá đồ, nhưng ý chí đối kháng, lý tinh dạy dỗ, nghĩa là mục đích quát tháo không rõ ràng, nên chó không hiểu gì để làm theo. Chắc chó chỉ hiểu là bà chủ đang stress, đáng thương quá, nên càng lao vào nhà an ủi.
Sáng nay mới mang cho về, mà chó đâu ra đấy. Chiều mình ra vườn, về nhà đã thấy chó phá nhà tan hoang, lại phải quát đuổi nó ra.
Hôm nay mới là ngày đầu tiên dạy chó, nhưng mình cũng đã hiểu ra nhiều điều.
Dạy con từ thủa con thơ
Dạy vợ từ thủa bơ vơ mới về
Có lẽ dạy chó cũng cần bắt đầu từ rất sớm và bắt đầu từ chính người chủ.
Nuôi dạy là quá trình tự hoàn thiện, cho cả vật nuôi và người nuôi. Muốn dạy bảo vật nuôi thì phải biết mình còn điểm gì không hoàn thiện so với vật nuôi, mà vì thế mình không dạy được vật nuôi và mình nên cố gắng hoàn thiện mình đầu tiên.
Sau khi nhận ra chó vừa có tính đối kháng vừa có tính đồng thuận, mình suy nghĩ đặt tên nó là Nâu/No. Nuôi con chó này, mình hy vọng sẽ nói Không được nhiều hơn và dứt khoát hơn.
ĐẶC ĐIỂM CỦA CHÓ SO VỚI CÁC VẬT NUÔI KHÁC
Chó có ba đặc điểm lớn mà các vật nuôi khác không có
– Tính ân nghĩa rất cao, cho nên chủ biết dạy thì chó biết nghe
– Tính định biên rất tốt, nhưng chủ phải rõ ràng ngay từ đầu không gian mà chó không được xâm phạm, đó là bên trong nhà, chó chỉ nên ở ngoài hiên, ngoài sân, ngoài vườn
– Tính đối kháng với bên ngoài và đồng điệu với bên trong, cho nên chó bảo vệ người nhà và chống lại kẻ trộm
Mình muốn dạy chó thì mình cũng phải
– Có ân nghĩa với chó
– Định biên nhà cửa, sân vườn, chức năng nhiệm vụ của người trong nhà rõ ràng. Không gian chó được vào và không được vào như nhà ở chính, thì sau này chó cũng xác định được rõ ràng biên của nhà để bảo vệ
– Có tính đối kháng tốt, để khi chó sai phải biết mắng, biết đánh, biết phạt hợp lý, thì sau này chó cũng có tính đối kháng với những kẻ xâm phạm biên nhà
Ba con vật nuôi phổ biến – chó, mèo và gà là một bộ ba rất cân đối với nhau
– Gà là con vật có bảng năng cảm nhận biên và giữ biên với môi trường sống. Gà gáy ở đâu tạo ra trường năng lượng sống bình hoà và biên giới không gian ở đó có sự bảo vệ và xác lập rõ ràng. Có câu “một con gà gáy ba huyện đều nghe” là bởi vì con gà biết rõ điểm giao biên của ba huyện và nó đứng đó để gáy. Ở đâu có nhiều tiếng gà gáy là ở nơi đó đáng sống. Gà có quan hệ sâu sắc với mảnh đất, với khu vườn, với xóm làng, với bầu trời và mặt đất, hơn là với chủ nhân nuôi nó, mà nó coi như một yếu tố trọng yếu trong môi trường sống của nó.
– Chó là con vật tạo ra phân cực giữa nơi mà nó chọn để sống, người mà nó chọn để sống cùng, và những kẻ ngoài rìa, những nơi chốn bên ngoài, bên trong nó trung thành ân nghĩa bao nhiêu, bên ngoài nó đối kháng, dữ dội bấy nhiêu. Chó là con vật cực kỳ ân tình với người mà nó đã coi là người thân, người nhà và cực kỳ phũ phàng với người mà chúng đã coi là người lạ, kẻ thù “Lòng lang dạ sói” chính là như thế. Nếu bạn vào rừng mà bị sói tấn công thì không phải vì chúng ác độc mà vì bạn có phải là người rừng đâu mà bạn dẫn xác vào rừng. Nếu bạn nuôi chó bằng tất cả tình yêu, chó sẽ đáp lại bằng tất cả tính mạng.
– Mèo là con vật sống ở biên, thích vượt biên. Mặc dù trông nó có vẻ rất tình cảm, nhưng đừng nói chuyện ân nghĩa với nó. Nó thích thì nó ở, mà nó không thích thì nó đi. Nếu nó gắn với nhà chúng ta là bởi vì nó coi đó là nhà của nó và chúng ta là những kẻ làm lợi cho nó.
Về giác quan và kiểu nhận thức
– Gà mạnh về hình vị
– Chó mạnh về mùi : Qua mùi, một con vật bao gồm chúng ta xác định bộ quan hệ cơ bản và đối tượng cơ bản là đồng loại, kẻ thù, bạn tình. Chó mạnh về mùi nên nó thích hít ngửi, giỏi đánh hơi, và dễ bị nhờn (yêu chó chó liếm mặt) do “quen mui thấy mùi ăn mãi”.
– Mèo mạnh về âm : Có khả năng nghe âm mà biết đàn chuột có bao nhiêu con, đang chạy hay đang đứng, đưng cách bao xa và chạy hướng nào. Mèo nhận ra người âm hay các dạng năng lượng âm do năng lực âm này.
Gà ở trong làng nuôi thả tự do, như ở nhà mình. Ở một gia đình tính đối kháng quá mạnh, vượt xa tính hợp tác, chó tụ tập nhiều nhưng gà chỉ kiếm ăn trong vườn mà không ở lại làm ổ. Việc gà được nuôi thả tự do chọn làm ổ ở đâu, thể hiện tính dưỡng nuôi của nhà đó, đất đó rất tốt. Người ta bảo đất lành chim đậu, gà cũng là chim, gà nuôi thả tự do mà làm ổ là đậu lại.
Điểm khác biệt là xung quanh nhà mình không có ai nuôi thả gà tự do và biên giữa các nhà ở thành phố chặt hơn, đất vườn ít hơn và chất lượng vườn rừng thì kém hơn hẳn trên Tây Nguyên.
Mình nuôi gà tre. Lần đầu gà mái đẻ đã được ổ 9 trứng, sau đó gà cứ nằm lỳ trong ổ để ấp trứng, gầy đi trông thấy. Dù ấp 3, 4 tháng trứng vẫn không nở, nhưng gà mái quyết tâm không rời ổ, mình mang cái ổ sang nhà khác, gà cũng không thèm bay mà ở nguyên trong ổ luôn. Nghĩa là tính dưỡng nuôi của gà mái nhà mình quá mạnh, trong khi tính kết thúc, tính chốt hạ, tính buông bỏ lại quá kém.
Gà tre trống nhà mình đã chuyển thành gà đồng như câu “mèo mả gà đồng”, vì nhà mình có nhiều biên, biên nhà, biên xóm, biên làng, biên đồng và biên rừng núi, biên rừng biển. Con gà đang đi khám phá các biên này, nó có đảo về thăm nhà, rồi đi ngay cứ như điệp viên 007. Ơn giời là nó siêu khôn, sống tự do vẫn sống tốt, lông mào rực rỡ, tiếng gáy sang sảng lại đẹp trai ngời ngời. Chỉ khổ thân con gà mái, lấy phải anh chồng quốc dân.
Mình còn có hai gà trống đen giống y như gà chọi, xông xáo và rất dữ. Nó tẩn gà mái, nó tranh ăn với gà mái, mình cũng rất lo cho con gà mái, nhưng con gà mái bé xíu lại rất lỳ lợm và kiên trì. Khi được cho hai con gà này ngỡ là 1 trống 1 mái, giờ hoá ra là 2 trống.
Tóm lại đám gà nhà mình siêu phân cực, nữ thì nữ quá, nam thì nam quá, con gà mái thì nằm lỳ trong ổ, con gà trống thì đi quên lối về và tổng thể là mất cân bằng giới tính nghiêm trọng – 3 trống 1 mái.
Mình cảm nhận rất rõ là nuôi chó sẽ cân cho nuôi gà. Chó rất phân cực nhưng tính gắn bó với chủ nhân của chó cao hơn gà, gả chỉ gắn với đất thôi. Chó có tính bảo vệ biên đất của chủ nhà cao hơn gà, gà chỉ xác lập biên đất thôi.
Mèo nhà mình nuôi trước kia có đặc điểm khá kỳ lạ là nó giống chó. Mình đi xe máy ở ngõ, nó phi từ trên cây xuống đón. Nó chỉ đón có riêng mình mà thôi, người khác nó bơ hết. Người đi chung cổng với mình nói chưa từng thấy con mèo nào khôn và giống chó đến như vậy.
Thực ra mình nuôi một con mèo và một con chó, nhưng sau chó chết chỉ còn mèo. Con chó chạy theo mình ra đường chơi, mình cả nể không chiụ dạy dỗ bảo nó về nhà, thế là nó bị ô tô cán. Vài năm sau, mèo cũng bị đánh bả chết, vì nó là thần ăn trộm đồ ở nhà khác rồi tha về nhà mình.
Với mình nuôi mèo dễ hơn nuôi chó nhiều, vì chó bị phụ thuộc vào người trong cảm xúc và trong thức ăn, đói thức ăn và đói cảm xúc chó đều chết cả, nhưng mèo rất độc lập, linh hoạt, biết tự lo thân rất tốt. Mèo nhà mình không bao giờ để bản thân bị đói. Nó đi ra ngoài săn tìm ếch, nhái, tắc kè, chim sẻ … về ăn. Nó ăn cơm không và gạo hay bột gạo thoải mái. Mình có đi văng nhiều ngày nhiều tuần thì về nhà vẫn thấy nó nằm thảnh thơi, no béo an lành. Có lần mình sang hàng xóm chơi, thấy mèo nhà mình nằm bên cạnh anh hàng xóm, anh này đang uống bia ăn nhậu, anh ăn một miếng, mèo xơi một miếng, cứ như là thanh mai trúc mã.
Khi mình quyết định giao chó mèo cho con trai nuôi, tức nhiên là chó mèo có lúc bị đói, vì con trai mình lười nấu. Con mèo nhà mình đi bắt 1 con chim sẻ và 1 con chuột, tha vào nhà, nhưng không ăn mà cho 2 con chó ăn.
Người ta bảo nhà nào có giếng trời trùng với giếng đất thì chó và mèo rất hợp nhau. Đôi khi mình có suy nghĩ kỳ lạ rằng khi con chó đầu tiên mình nuôi chết đi, tinh thần nó đã hoà làm một với con mèo, khiến cho con mèo trở nên giống chó đến kỳ lạ, bởi vì khi còn sống, con chó nhà mình yêu mình lắm, mỗi khi mình đi đâu về là nó mừng rỡ, chạy vòng vòng quanh mình đến chóng mặt.
DƯỜNG NHƯ MỖI CĂN NHÀ, MỖI VÙNG ĐẤT SẼ HỢP VỚI MỘT LOẠI VẬT NUÔI
Từ khi con chó đầu tiên mình nuôi bị chết, nhiều năm mình không muốn nuôi lại.
Đầu năm nay, sau khi sửa nhà xong, mình mơ thấy cảnh chó chạy quanh sân, thế là mình đi xin chó về nuôi.
Nhưng khi xin được chó rồi, mình lại có việc phải đi Tây Nguyên, nên mình đem gửi sang cho con trai nuôi hộ (hai mẹ con sống hai nhà gần nhau).
Sau khi ở Tây Nguyên về, mình về nhà sang hàng xóm có việc thì thấy hai con chó đá trước cổng ra nhà hàng xóm đã biến mất, vết khoan bê tông vẫn còn nham nhở. Đôi chó đá đã ở trước cổng bao nhiêu năm, đến mức mình quên mất là có chúng ở đó, chúng đã là một với cái cổng, cho đến hôm nay. Mình chạy ra hỏi han, thì một người bảo anh ấy bảo rằng hàng xóm bên cạnh có giấc mơ là gia tiên về nhà không vào được cổng vì hai con chó đã dữ quá, và anh ấy chính là người khoan bê tông, nhấc đôi chó đá ra, mang vào trong nhà. Anh này còn bảo thêm là ngài thiêng lắm, 3 tháng sau khi bê chó đá đi, ngài vẫn còn ở đây.
Mình vô cùng thắc mắc là con chó đá cổ ở trước cổng bao năm rồi, có chuyện gì đâu, mà gia tiên nhà nào thì phải vào cổng nhà đó, chứ sao lại vào cổng nhà hàng xóm, để gặp phải chó đá nhà hàng xóm. Anh chủ nhà bảo rằng đã nói đến chuyện tâm linh, rồi mời thày về xem thì anh cũng không muốn phiền phức. Anh ấy bảo cho mình đôi chó đá. Ối chết, mình có biết gì về chó đá đâu mà nhận, và dù có nhận cũng phải xem xét kỹ lưỡng.
Tuy nhiên, đêm về mình suy nghĩ không biết việc mình mơ thấy nhà cần có chó, là do tinh thần của đôi chó đá nhắc nhở hay do tinh thần của con chó mình nuôi đã chết vẫn còn ở đây. Mình tin rằng mỗi vùng đất đều có linh vật, Thăng Long chắc có rồng, Hồ Tây có trâu vàng, còn chỗ nhà mình ở có chó đá, chó thần chăng. Chẳng biết kiểm chứng chuyện này thế nào, nhưng cuối cùng mình quyết định mang chó lại về nhà nuôi day. Và xảy ra câu chuyện dạy chó như mình đã kể ở trên.
CÁC BƯỚC NUÔI CHÓ MÈO THẢ RÔNG NHƯ NÔNG THÔN NGÀY XƯA
Ngày xưa, nhà nào ở quê vườn thì trồng cây, ao thì thả cá, và một khi có vườn rồi thì sẽ nuôi được chó, mèo, lợn, gà, thậm chí nuôi được cả trâu bò nếu có đồng.
Nếu bạn nào định nuôi chó, mèo, gà như ở nông thôn ngày xưa (nghĩa là thả rông, chuồng nếu có mở cửa tự do) thì không được nuôi chó mèo như thú cưng. Đừng làm chuyện nửa này nửa nọ, hư cả mình và vật nuôi.
Cần làm từng bước chắc chắn theo đúng mục tiêu đặt ra.
– Đầu tiên phải ổn định nhà cửa vườn tược. Nhà là nơi người ở. Vườn là nơi chó mèo ỉa, nghỉ ngơi, kiếm ăn và làm ổ. Nhà cửa của người phải ổn định rồi mới lo sang vật nuôi. Nuôi chó mèo và gà quá sớm khi vườn chưa ổn đinh, thì chó, mèo, gà không sống được mà cây bị chó, mèo, gà phá cũng không sống được.
– Thứ hai, phải ổn định bữa ăn gia đình. Người không nuôi được chính mình tử tế thì không lo được cho vật nuôi. Về đồ ăn thì không được mua thức ăn riêng cho chúng, đặc biệt thức ăn hạt hay các đồ sang chảnh, mà chúng sẽ chủ yếu ăn cơm thừa, canh cặn của người. Khi nào ổn định được việc đi chợ và nấu cơm hàng ngày, mới nên có vật nuôi
– Thứ ba, phải cho chó mèo biết tự ỉa đái sạch sẽ ngoài vườn. Nếu chó mèo không tự tìm được nơi ỉa đái sạch sẽ trên đất vườn mà ỉa đái lung tung ra sân, vào nhà, kể cả ỉa trong chậu cát, thì không nên nuôi nữa. Cơ bản không cần dạy chó mèo ỉa đái, vì bản năng của chúng sẽ là ỉa đái ngoài vườn, nên phải thả chúng ra vườn ngay khi đưa về nhà. Mèo nhà mình ỉa sai chỗ thì nó cũng tự chết luôn. Nhà nào nuôi gà sạch sẽ, gà cũng không ỉa ngoài sân.
– Thứ tư, nuôi con dễ trước, nuôi con khó sau. Nếu nhà có vườn thì mèo và gà là dễ nhất vì mèo và gà tự nuôi được bản thân nhiều ngày mà chủ không cần cho ăn, chỉ cần thả vườn.
– Thứ năm, nuôi con nào chắc con đó. Bắt đầu chỉ nên nuôi một con hoặc một đôi. Chết thì mua bổ sung, chứ không nuôi đông. Nếu phát sinh đàn chó, mèo, gà là do vật nuôi ban đầu tự sinh sản thêm.
Về giống,
– Thứ nhất, nên nuôi giống chó ta, mèo ta, gà ta,
– – – Không nuôi chó, mèo, gà tây hoặc lai tây.
– Thứ hai, nên nuôi chó mèo gà giống bản địa nơi mình đang sinh sống, các giống này phù hợp với điều kiện địa phương. Nên chọn giống với kích thước và đặc tính phù hợp với điều kiện nhà cửa vườn tược của mình.
– – – Không mang vật nuôi từ các vùng miền xa xôi của đất nước về nhà mình
– – – Không xin/mua giống gà đặc trưng của vùng miền mình đang sống nhưng lại được nuôi ở vùng khác hoặc giống nuôi ở vùng miền mình đang sống nhưng lai là con đặc trưng của các vùng miền xa xôi
– Thứ ba, ưu tiên xin/mua chó mèo từ những hộ gia đình nuôi thả rông tự do,
– – – Không xin/mua giống từ các trang trại giống tập trung,
– – – Không xin/mua giống từ các nhà nuôi thú cưng,
– – – Không xin/mua giống từ các trại giải cứu động vật (thực chất là thú cưng).
Nếu được cho các con giống với đặc điểm không phù hợp, hãy cân nhắc kỹ nhận hay từ chối. Nuôi con giống không phù hợp thì mình cũng có nhiều kinh nghiệm để biết thế nào là phù hợp.
Ảnh mình chụp là con chó khi bị mình mắng, quyết định không vào nhà, cũng không ngồi ngoài sân, mà nằm ở bậu cửa.
