NGÔ ĐỒNG : CÂY ĐỒNG CÓ TÍNH NGÔ
Tôi hỏi một người dân sống trên rừng Hương Sơn rằng Hương Sơn có cây ngô đồng không. Người này bảo tôi là có. Tôi hỏi thế có nhiều không. Người này bảo nhiều. Tôi nghi ngờ nên gửi ảnh cây ngô đồng thân gỗ cao thẳng hoa hồng rực rỡ ở hoàng thành Huế cho người này thì người này bảo tưởng là là cây ngô cho bắp trồng ngoài đồng.
Cây ngô cho bắp
– vừa là cây lương thực (như cây lúa), nửa là cây hoa màu (như cây khoai sắn, đậu lạc), nghĩa là ngô là cây đồng lương thực – hoa màu
– được trồng ngoài cánh đồng bãi bồi như các cây lương thực và hoa màu khác hay trồng trên nương rẫy miền núi cũng cực kỳ tốt cho nên nó là cây đồng rừng núi – rừng biển
– cây ngô chịu nắng hạn cực tốt
Cây ngô đồng thân gỗ còn gọi là cây tơ đồng, trôm đơn, bo rừng, bo xanh.
– Cây ngô đồng thân gỗ có cây thân gỗ thẳng như cây sấu, cây sang, cây thông, cây tùng…. Cũng giống như cây ngô, nó là cây thân trục hay cây đồng trục.
– Tán cây ngô đồng xoè rộng và tương đối cân đối, vì nó cũng là cây đồng tâm
Ngoài ra còn có cây ngô đồng cảnh có thân phình ra và lá xanh hoa đỏ hoặc vàng. Cây ngô đồng cảnh có tên khác là cây dầu lai lá sen, cây dầu lai có củ, cây sen lục bình.
– Cây này thuộc họ thàu dầu hay dầu, lá nó cực kỳ giống với lá cây thàu dàu trắng hay cây thàu dàu tía, nên được gọi là cây dầu lai có củ, cây dầu lai lá sen. Trong họ thàu dàu, có cây đủ đủ với kiểu lá cũng giống lá ngô đồng.
– Thân cây này giống như chiếc lọ lục bình, cắm lá sen, nhưng lại sống trên cạn, nên nó được gọi là cây sen lục bình.
– Như vậy cây này đồng đặc điểm thân, lá, củ, quả với cây thàu dàu, cây sen và cây lục bình
Vậy là có đến 3 cây ngô đồng mà đều là cây đồng có cùng tính ngô, nhưng tính đồng của 3 cây này khác hau
– Cây ngô bắp là cây đồng ruộng (đồng giống cây cây lương thực và hoa màu với cây lúa, và cũng được trồng ở đồng ruộng) có tính ngô (hạt to, quả nặng, chịu nắng hạn rất giỏi)
– Cây ngô đồng thân gỗ là cây đồng bào (mình đồng da sắt) có tính ngô (cây cao, thân thẳng, hoa nổi bật, chịu nắng hạn tốt)
– Cây ngô đồng cảnh là cây đồng (đồng cỏ) có tính ngô (thân phình bự, lá rộng, chịu hạn giỏi, thân như cái lọ lục bình nhưng sống trên cạn)
CÂY NGÔ ĐỒNG : CÂY NGÔ CÓ TÍNH ĐỒNG
Như tất cả cây ngô, ba cây ngô đồng cảnh chịu nắng han, chịu khô rất tốt.
Trong dòng bí có giống bí ngô, cho quả to nhất, nặng nhất, bên cạnh các dòng bí khác như bí xanh, bí ngòi, bí nghệ, bí đỏ hay bí rợ…. Bí ngô có thể cho quả to hơn cả thân người lớn, phải dùng cần cẩu khiêng mới nổi.
Bí ngô là loại bí có tính ngô, trong khi ngô đồng là loại ngô có tính đồng hoặc đồng có tính ngô. Câu hỏi là tính ngô là tính gì ?
Làm cho ra ngô, ra khoai :
– Làm cho ra ngô : Làm cho ra sự tập trung, sự thống nhất, sự to lớn, làm cho tích tụ, làm cho phân biệt, làm cho hiển lộ, làm cho rõ ràng, cái nào ra cái nấy.
– Làm cho ra lang : Làm cho ra cả hệ thống, sự liên hệ, sự kết nối, sự chồng chập, sự phân tách, sự rẽ nhánh …
Bí ngô là dòng bí quả to màu sắc rực rõ phân biệt rõ ràng với các dòng bí khác. Trong các hoa màu ngoài cánh đồng, ngô cũng là cây cho bắp to rõ, rực rỡ hơn hẳn các loại cây lương thực và hoa màu khác.
Ngô nghê : Nghê là một linh vật thần thoại hợp nhiều con vật, ngô nghê là sự kết hợp thuần tuý về hình thể, cấu trúc, còn vận hành thì thô mộc, thiếu tinh tế, thiếu chiều sâu tinh thần.
Người Việt chúng ta gọi người Trung Quốc là thằng ngô, hoặc thằng tàu, thằng trung, thằng hán.
Các con và cây bản địa của người Việt thường có kích thước nhỏ nhưng mùi thơm, thường gọi là giống ré, giống sẻ, giống hương, giống lang, mà nói chung là giống ta.
– Giống ta là giống thuần Việt, không phải giống lai tạp Tây Tàu như gà ta, chó ta,
– Giống hương là giống có mùi hương như cầy hương, chồn hương, nấm hương, ngải hương, trầm hương …
Tới đây gặp bậu sướng thay
Cũng bằng lên núi gặp cây hương trầm
Dốc lòng trồng cửu lí hương
Ba năm hái lá người thương dã đầu
– Giống sẻ là giống bé xíu như chim sẻ, lạc sẻ, sả sẻ, bồ kết sẻ, gừng sẻ …
– Giống ré là giống có tính âm, tính nữ
Lúa ré là mẹ lúa chiêm
– Giống lang là giống chuyển giao hay kết hợp nhiều loại giống
– Giống tấm là giống nhỏ, mịn, mềm, mướt …. như bèo tấm, gạo tấm, …
Tiếc thay cái giếng nước trong
Ðể cho bèo tấm bèo ong lọt vào
– Giống tiêu là giống có năng lực tiêu trừ, tiêu hao, tiêu bé, và bé hạt tiêu
Hạt tiêu nó bé nó cay
Đồng tiền nó bé nó hay cửa quyền
Làm chi cho dạ ngập ngừng
Đã có cà cuống thì đừng hạt tiêu
Đối xứng với giống ta là là các giống to, nặng …
– ngô : to lớn, lộ rõ, màu lửa sáng, rõ ràng
– sứ : chắc, nặng
– tây : thành một khối thống nhất, không bở vụ ra
– tàu : cấu trúc đồng bộ, có tâm hoặc có trục đối xứng rõ ràng, tính kim
Gà nhà đá gà tây
Lỡ đứt dây để gà nó sổng
Ba ngày chó rống, gà cũng chịu sầu
Hỏi anh ở đâu để gà chết tiệt
– Bánh cả mâm răng gọi là bánh ít
Trầu cả chợ răng nói trầu không
Trai nam nhơn đối đặng sẽ làm chồng nữ nhi
– Chuối không qua tây răng gọi là chuối sứ
Cây không biết chữ răng gọi là thông
Nam nhơn đà đối đặng quyết làm chồng nữ nhi
Ví dụ
– Ngô đối xứng lúa, đỗ, kê, mè … là các giống lương thực và hoa màu cho hạt đơn và hạt nhỏ, ngô cho cả bắp và hạt to
– Chuối sứ (quả to, nặng, chắc, chín đều) đối xứng với Chuối tiêu (quả nhỏ hơn, nhẹ hơn, chín không đều, dễ mục nát)
– Khoai tây (thân lá và củ đối xứng, củ chắc không bở) với Khoai lang (thân mọc lang, lá, củ bất đối xứng, củ bở)
– Mùi tàu (lá to cứng, có gai, thân trục, lá và hoa đối xứng tâm có tâm) đối xứng với Mùi ta (lá mềm nhỏ, không có gai, thân nhánh, không đối)
– Bèo tây (lục bình, là cái lọ to cổ dài chứa nước) đối xứng với bèo tấm, bèo cám (là giọt nước nhỏ)
– Dâu ta (quả mọng to) đối xứng với dâu tây (quả mọng nhỏ)
– Nhài tây (bông hoa to, cánh đơn, thơm vừa hoặc không thơm) đối xứng với nhài ta (bông hoa nhỏ, cánh kép, rất thơm)
– Tỏi tây (ăn cả cây tươi) đối xứng với tỏi ta (chỉ ăn củ khô)
– Hành tây (to, nặng) đối xứng với hành ta (nhỏ, nhẹ)
– Măng tây (mầm lộ ra) đối xứng với măng tre (mầm bị che, được bảo vệ trong bẹ)
CÂY NGÔ ĐỒNG & CHIM PHƯỢNG
Trong ca dao, có rất nhiều bài về cây ngô đồng sánh đôi với chim phượng.
Chim phượng là chim tái sinh trong lửa, nghĩa là nó có tính đồng, đồng sinh và đồng tử.
Chim phượng sánh đôi với rồng, nghĩa là nó có tính đồng hành, đồng điệu trong tình yêu âm dương, nam nữ.
Chim phương là biểu tượng của tính nữ nên nó có tính đồng âm.
Cây ngô đồng là cây biểu tượng cho tính nam, tính dương.
– Cây đồng có tính ngô (tinh thần, vận hành) : kết hợp tập trung, thống nhất và xuyên suốt của tính đồng ruộng, đồng bào, đồng huyết, đồng lòng, đồng thanh, đồng lý, đồng chí, đồng tính
– Cây ngô có tính đồng (cấu trúc, vật chất) : đồng hình, đồng sắc, đồng tâm, đồng trục, đồng bào hay đồng các đặc trưng của tính ngô,
Ai cũng cho rằng đó là cây ngô đồng thân gỗ thì chim phượng mới đậu được. Biết đâu cây ngô đồng này là tổ tiên chung của tất cả các giống cây ngô, giống cây đồng và giống cây ngô đồng. Một cái cây đa dạng như thế thì đúng là cây rồng, cây đồng, xứng đáng sánh đôi với chim phượng.