DI TÍCH DINH, THÀNH, LUỸ NHÀ NGUYỄN

===

Hệ thống dinh thành luỹ của các thế lực phong kiến ở nước ta chia làm nhóm

– Nhóm của các triều đại phong kiến, mà tiêu biểu là kinh, dinh thành, luỹ của nhà Nguyễn, triều đại phong kiến cuối cùng mà tập trung chủ yếu ở Miền Trung và Miền Nam. Từ Thanh Hoá vào đến miền Nam, gần như tỉnh nào cũng có thành nhà Nguyễn, đồng thời nhà Nguyễn cũng xây lại Hoàng thành Thăng Long, thay cho hoàng thành Thăng Long triều Lê đã hoang tàn.

– Nhóm của các thế lực phong kiến cát cứ, đặc biệt tại các tỉnh biên giới phía Bắc

Bài trước tôi viết về hệ thống kinh, dinh, thành, luỹ của nhà Nguyễn trên cả ba miền Bắc Trung Nam nước ta, bài này tôi viết về hệ thông ở phía Bắc, bao gồm

– Các công trình nhà Nguyễn xây mới hoàn toàn

– – – Thành Sơn Tây (Ba Vì, Hà Nội)

– – – Thành Quảng Yên (gần cửa sông Bạch Đằng, Quảng Ninh)

– – – Thành Bắc Ninh

– – – Thành cổ Đại Từ (Thái Nguyên)

– – – Thành cổ Nam Định (Nam Định)

– – – Thành Hải Dương (Hải Dương)

– Các công trình nhà Nguyễn xây mới trên nền công trình cũ, ở vị trí cũ

– – – Thành Thăng Long (Hà Nội) xây mới trên cùng vị trí khi hoàng thành Thăng Long của nhà Lê đã đổ nát

– Các công trình Nguyễn kế thừa của các triều đại trước, đặc biệt của nhà Lê

– – – Thành Hưng Hoá (Phú Thọ)

– – – Thành Lạng Sơn – Đoàn Thành (Lạng Sơn)

– Các phủ chúa Trịnh : bị nhà Lê thiêu huỷ

– Các công trình của nhà Mạc không được sử dụng thời Nguyễn

– – – Thành Bản Phủ (Cao Bằng) : Thành Bản Phủ nằm trên một vùng rộng lớn bao quanh là sông nước và đồng ruộng thuộc xã Hưng Đạo, thành phố Cao Bằng, tỉnh Cao Bằng. Theo truyền thuyết và sử sách, đây là nơi thiết triều của ba đời vua Mạc là Mạc Kính Cung, Mạc Kính Khoan và Mạc Kính Vũ trải dài 83 năm. Qua nghiên cứu và xác định niên đại những di vật nằm trong địa tầng, phần lớn các hiện vật thu được cho thấy thành này được xây dựng từ thời Lê – Mạc.

– – – Thành nhà Mạc Lạng Sơn

– Các công trình của các vua chúa địa phương

– – – Chúa Lự : Thành Tam Vạn (Điện Biên) hay Thành Sam Mứn do các chúa Lự xây dựng vào khoảng thế kỷ XI, được dùng làm căn cứ chống lại lãnh chúa địa phương ở phương Bắc sang xâm lấn. Thành là căn cứ thủ phủ của 19 đời chúa Lự kế tiếp nhau cha truyền con nối cai quản đất Mường Thanh. Đến khi người Thái đến định cư ở Mười Thanh, văn hóa Thái bắt đầu có ảnh hưởng tới văn hóa của người Lự. Các chúa Thái cũng dần dần nắm được quyền cai trị thay cho các chúa Lự. Tuy nhiên, thành Sam Mứn vẫn là căn cứ chính của người Lự cai trị ở vùng Tây Bắc.

– – – Chúa Bầu :

– – – – – – Thành cổ Nghị Lang Lào Cai : Thành được xây dựng bởi chúa Bầu vào những năm 1527 – 1533 là một trung tâm kinh tế, chính trị lớn của cả vùng sông chảy đầu thế kỷ XVI. Hiện nay vẫn còn tồn tại nhiều dấu tích của thành Nghị Lang như: Phía đông là sông Chảy – một chiến hào tự nhiên nước chảy xiết cuồn cuộn, từ ngòi Lự đến ngòi Ràng là những đoạn luỹ cổ, tre ken dày và bên kia sông Chảy là bãi soi Bầu (từ cổ nghĩa là bề trên, chỉ anh em Vũ Văn Uyên, Vũ Văn Mật ). Tương truyền đó là bến thuyền, là căn cú quân sự của các chúa Bầu, ở đó có đồi khao quân. Phía bắc thành một bên dựa vào núi cao hiểm trở, chân núi là ngòi Ràng – một con suối rộng từ 6 – 8m làm chiến hào chở che. Ngang bờ chiến hào, các chúa Bầu còn cho. trồng luỹ tre theo hình tam giác ken chặt bờ thành. Phía nam và tây thành đều dựa vào các dẫy núi cao. Trong thành có lầu chỉ huy, có xưởng rèn vũ khí, sản xuất gạch ngói, có trại lính và hệ thống chợ búa trường học.

– – – – – – Thành Cổ Pác Pha Yên Bái

– – – Vua Mèo : Dinh Vua Mèo (Hà Giang)

– – – Giàng Chẩn Mìn : Thành cổ Lùng Thẩn, Lào Cai : Thành cổ Lùng Thẩn ở thôn Nà Chí Phàng, xã Lùng Thẩn, huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai. Phế tích Thành cổ Lùng Thẩn là công trình kiến trúc quân sự được xây dựng bằng đá vào những năm giữa thế kỷ XIX, được Nhân dân địa phương quen gọi bằng cái tên Thành cổ Giàng Chẩn Mìn, theo tên của người khởi xướng xây dựng Thành cổ.

– – – Thành của Hoàng Công Chất, người Thái Lò Văn Ngải, Lò Văn Khanh : Thành Bản Phủ (Điện Biên) xây dựng bởi Hoàng Công Chất, trong 4 năm (từ năm 1758 – 1762) cùng với hai thủ lĩnh người Thái Lò Văn Ngải, Lò Văn Khanh, chống giăc phương Bắc người Phẻ do Phạ Chẩu Tin Toòng lãnh đạo, và bị phá bởi nhà Trịnh https://vi.wikipedia.org/…/Th%C3%A0nh_B%E1%BA%A3n_Ph%E1…

Thành xây theo nhà Lê hoặc trước đó không xác định được nguồn gốc

– Thành Xương Giang (Bắc Giang) xây thời nhà Minh

– Thành Lạng Sơn, Đoàn Thành

===

Danh sách thành luỹ theo tỉnh

– Tỉnh Lạng Sơn

– – – Thành Lạng Sơn Thành Đoàn (Lạng Sơn)

– – – Thành nhà Mạc Lạng Sơn

– Tỉnh Cao Bằng

– – – Thành Bản Phủ

– Tỉnh Hà Giang

– – – Dinh vua Mèo

– Tỉnh Lào Cai

– – – Thành Cổ Lùng Thẩn

– – – Thành Cổ Nghị Lang

– Tỉnh Lai Châu

– Tỉnh Điện Biên

– – – Thành Sam Mứn hay còn gọi là thành Tam Vạn

– Tỉnh Sơn La

– Tỉnh Yên Bái

– – – Hoàng thành Yên Bái (phế tích)

– – – Dấu tích thành lũy cổ Bản Viềng

– – – Thành Pắc Pha gắn liền với việc củng cố và xây dựng lực lượng của họ Vũ trong suốt 200 năm, thành có vị trí chiến lược quân sự, kinh tế xã hội quan trọng. Thành cổ Pắc Pha thuộc xã Đà Lương, tổng Lâm Trường Hạ, Châu Lục Yên, Trấn Tuyên Quang, hiện nay thành cổ này thuộc địa phận thôn Trần Phú, Thôn Trang Thành xã Minh Xuân và thôn 14, 15 xã Yên Thắng, huyện Lục Yên. Thành được xây dựng dưới dãy núi Pác Pha, núi Thăn Mu Đóong và dãy núi đá vôi có đỉnh Vàng Anh cao hơn 1.300 m so với mực nước biển, hiểm trở tạo thành tường thành vững chắc, xung quanh có ngòi Biệc và ngòi Vặc tạo thành hào ngăn cách. Theo các tài liệu lịch sử thì thành Pắc Pha có thể xây dựng vào khoảng thời niên hiệu Nguyên Hòa (Lê Trang Tông 1533 – 1548).

– Tỉnh Bắc Kạn

– Tỉnh Thái Nguyên

– – – Thành cổ Đại Từ

– Tỉnh Phú Thọ

– – – Đền thờ Vua Hùng

– – – Hệ thống Ngũ cung Tản Viên

– – – Thành Hưng Hoá (Phú Thọ)

– – – Thành cổ Thao Giang

– Tỉnh Vĩnh Phúc

– – – Thành cổ Hai Bà Trưng

– – – Thành của Trưng Nhị

– – – Thành Cự Triền của Trưng Nhi, thành Vượn của Mã Viện

– Hà Nội

– – – Thành Cổ Loa (thời An Dương Vương)

– – – Thành Tống Bình (thời Mai Hắc Đế và Phùng Hưng)

– – – Thành Đại La

– – – Hoàng thành Thăng Long được xây dưng qua nhiều thời kỳ, cuối cùng là thời Nguyễn, và bi giặc Pháp phá

– – – Phủ Chúa Trịnh (đã bị Lê Chiêu Thống đốt)

– – – Thành Sơn Tây do nhà Nguyễn xây dựng

– Bắc Ninh

– – – Thành cổ Bắc Ninh do nhà Nguyễn xây dựng

– Bắc Giang

– – – Thành cổ Xương Giang

– Thái Bình

– Nam Định

– – – Thành cổ Nam Định

– Hà Nam

– Ninh Bình

– – – Cố đô Hoa Lư

– Hải Dương

– – – Thành Hải Dương, còn gọi là Thành Đông, là một ngôi thành cổ thời nhà Nguyễn. Ngôi thành được đắp bằng đất năm 1804, dùng làm nơi làm việc cho bộ máy trấn thành Hải Dương. Thành bị thực dân Pháp phá hủy phần lớn vào năm 1889. Tuy nhiên, một số di tích của ngôi thành này vẫn còn thấy được tại thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương.

– Hải Phòng

– Tỉnh Quảng Ninh

– – – Thành cổ Quảng Yên nằm ở phường Quảng Yên, trung tâm thị xã TX Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh (gần di tích Bạch Đằng, nằm ở cửa sông Bạch Đằng). Năm 1802 vua Gia Long đặt trấn lỵ, trấn Yên Quảng trên núi Tiên Sơn, năm 1826 thời Minh Mạng dựa vào thế núi đắp đất làm thành, đến năm 1866 thời Tự Đức thành xây bằng gạch để lại di tích như ngày nay. Sau này thực dân Pháp chiếm thành Quảng yên, xây dựng bộ máy cai trị.