TÊN CỦA THÁNG
Tháng Mười một âm lịch có ba tên gọi không theo số đếm tháng
– Tháng Một
– Tháng Một Chạp
– Tháng Giêng Hai
Trong bộ ba tháng Một, tháng Chạp, tháng Giêng, ba tháng có tên riêng không theo số tháng, có hiện tượng
– Tháng 11 là tháng Một thứ nhất, đồng thời là tháng Giêng thứ hai
– Tháng 11 là tháng Một bắt đầu đồng thời là tháng Một Chạp trước tháng Chạp cuối.
Tháng có rất nhiều tên như thế là tháng bóng, mỗi cái tên phản ánh một cái bóng của tháng 11.
—o—o—o—
THỜI TIẾT VÀ TIẾT KHÍ CỦA THÁNG
Trong tháng Mười một âm có thể có các tiết khí sau
– Tiểu Tuyết
– Đại Tuyết
– Đông Chí
Tháng Mười một âm còn có tên gọi theo mùa là Trọng đông hoặc Trung đông vì đây là tháng ở giữa ba tháng của mùa Đông, có tiết Đông chí
Tháng Mười một âm gọi theo trăng là
– Sướng nguyệt;
– Tuyết nguyệt;
– Hàn nguyệt;
– Long tiềm nguyệt.
Tuyết là khí tiết đặc trưng của tháng Mười một, kể cả không thực sự có tuyết rơi. Tuyết là trạng thái kết tinh của nước. Tuyết là nước trời ở dạng tinh thể.
Địa chi của tháng Một là Tý, hay con chuột, địa chi của tháng Chạp là Sửu, và địa chi của tháng Mười là Hợi.Tý chính là canh giờ giữa đêm. Nếu tháng Một là tháng bóng, có thể hiểu tháng Một là bóng đêm của một năm.
—o—o—o—
CA DAO, TỤC NGỮ VỀ CẶP THÁNG MƯỜI, THÁNG MỘT
Tháng 11 thường được gọi chung với tháng 10 thành tháng Mười tháng Một. Trong tháng Mười âm lịch xảy ra lễ Mùa mới và lễ Bến nước, nên tháng tiếp theo là tháng khởi đầu của một mùa mới và một bến nước mới cho nên nó là tháng Một.
Bà khen con bà tốt,
Tháng mười tháng một bà biết con bà
Câu này được lý giải trên trang www.cadao.me là tháng mười tháng một khí trời thường khô, se, da người thường bị nứt nẻ. Tuy nhiên tháng Mười xảy ra hiện tượng thay máu trong lễ bến nước, người thay được máu và người thay được máu ở các cấp độ khác nhau sẽ có những vấn đề sức khoẻ và tinh thần khác nhau, cho nên đến tháng mười tháng một sẽ biết “máu” của con bà.
—o—o—o—
CA DAO, TỤC NGỮ VỀ THÁNG MƯỜI MỘT
Khi nói tháng mười một thực chất là nói tháng mười và tháng một liền với nhau. Máu có nhiều chu kỳ, nên việc thay máu đã kích hoạt trong lễ bến nước tháng Mười phải đi đến kết thúc nên hai tháng đó gọi đó gọi là tháng cùng nguyệt tận.
Dòng máu liên quan đến quan hệ sinh tử. Thay máu cũng là thay các quan hệ,
THÁNG MƯỜI MỘT NIÊN CÙNG NGUYỆT TẬN
Bạn hẹn với ta mùng bốn tháng giêng
Trông hoài không thấy bạn hiền vãng lai
Bạn hẹn với ta mùng bốn tháng hai
Tiết xuân con én đưa thoi mãn rồi
Tháng ba, tháng tư bạn không nhe nhắn nữa thì thôi
Để cho con chim oanh thỏ thẻ trước nơi sân hòe
Tháng năm, tháng sáu bạn chẳng nhắn nhe
Để cho chim én mùa hè sang thu,
Tháng bảy, tháng tám vượn hú cu gù
Mưa sa nước lũ mịt mù tối tăm.
Tháng chín, tháng mười lụy nhỏ mưa dầm
Hết cơn nhắn gởi hết lần lại qua
Tháng mười một, tháng chạp trở ra
Niên cùng nguyệt tận bạn với ta xa rồi
Không tin, bạn lần tay tính thử mà coi
Năm thời mười hai tháng, mùa y bốn mùa
Chuỗi sầu ai khéo thêu thùa
Đớn đau tấc dạ xót chua lòng này.
Nếu nói “Tháng mười một, tháng chạp trở về” là tính từ đầu năm, nhưng “Tháng mười một, tháng chạp trở ra” là tính từ lễ Bến nước và lễ Mùa mới lần này đến lần tiếp theo, mà đi theo rất nhiều chu kỳ khác nhau, có thể dài hơn hoặc ngắn hơn chu kỳ năm.
—o—o—o—
CA DAO TỤC NGỮ VỀ THÁNG MỘT THÁNG CHẠP
THÁNG MỘT, THÁNG CHẠP THÌ HOA (LÚA CHIÊM) MỚI NỞ
Dưa gang một chạp thì trồng
Chiêm cấy trước tết thì lòng đỡ lo
Tháng một, tháng chạp thì hoa mới nở.
Mười một là tiết cấy sâu
—o—
DƯA GANG MỘT CHẠP THÌ TRỒNG
Dưa gang một chạp thì trồng
Chiêm cấy trước Tết thì lòng đỡ lo
Tháng hai đi tậu trâu bò
Cày đất cho ải, mạ mùa ta gieo.
—o—
THÁNG MỘT THÁNG CHẠP NÊN CÔNG HOÀN THÀNH
Tháng giêng ăn tết ở nhà
Tháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè
Tháng tư đong đậu nấu chè
Ăn tết Đoan Ngọ trở về tháng năm
Tháng sáu buôn nhãn bán trâm
Tháng bảy ngày rằm, xá tội vong nhân
Tháng tám chơi đèn kéo quân
Trở về tháng chín chung chân buôn hồng
Tháng mười buôn thóc, bán bông
Tháng một tháng chạp nên công hoàn thành.
—o—
MỘT CHẠP VỚ ĐƯỢC ANH ĐỒ DÀI LƯNG
Một năm chia mười hai kì
Em ngồi em tính khó gì chẳng ra
Tháng giêng ăn tết ở nhà
Tháng hai rỗi rãi quay ra nuôi tằm
Tháng ba đi bán vải thâm
Tháng tư đi gặt, tháng năm trở về
Tháng sáu em đi buôn bè
Tháng bảy tháng tám trở về đong ngô
Chín, mười cắt rạ đồng mùa
Một, chạp vớ được anh đồ dài lưng
Anh ăn rồi anh lại nằm
Làm cho em phải quanh năm lo phiền
Chẳng thà lấy chú lực điền
Gạo bồ thóc đống còn phiền nỗi chi?
—o—o—o—
CA DAO, TỤC NGỮ VỀ THÁNG MỘT
THÁNG MỘT BẾP CHỦ NHÀ
Tháng một bếp chủ nhà, tháng ba bếp con ở
—o—
THẮNG MỘT LÀ NẮNG MÙA ĐÔNG
Tháng giêng là nắng hơi hơi
Tháng hai là nắng giữa trời nắng ra
Thứ nhất là nắng tháng ba
Tháng tư có nắng nhưng mà nắng non
Tháng năm nắng đẹp nắng giòn
Tháng sáu có nắng bóng tròn về trưa
Tháng bảy là nắng vừa vừa
Tháng tám là nắng tờ ơ thế này
Tháng chín nắng gắt nắng gay
Tháng mười có nắng, nhưng ngày nắng không
Tháng một là nắng mùa đông
Tháng chạp có nắng nhưng không có gì
—o—
THÁNG MỘT GIÓ VỀ MÙA ĐÔNG
Bất kỳ sớm tối chiều trưa
Mưa khắp Hà Nội mưa ra Hải Phòng
Hạt mưa vừa mát vừa trong
Mưa xuống sông Hồng, mưa khắp mọi nơi
Hạt mưa chính ở trên trời
Mưa xuống Hà Nội là nơi cõi trần
Giêng hai lác đác mưa xuân
Hây hẩy mưa bụi, dần dần mưa sa
Hạt mưa vào giếng Ngọc Hà
Hạt thì vào nhị bông hoa mới trồi
Tháng năm, tháng sáu mưa mòi
Bước sang tháng bẩy sụt sùi mưa Ngâu
Thương thay cho vợ chồng Ngâu
Mỗi năm chỉ gặp mặt nhau một lần
Tháng tám mưa khắp xa gần
Bước sang tháng chín đúng tuần mưa rươi
Tháng mười mưa ít đi rồi
Nắng hanh trời biếc cho tươi má hồng
Một, chạp là tiết mùa đông
Mưa phùn đêm vắng trong lòng lạnh thay
Bài mưa anh đã họa đầy
Mối tình dào dạt đêm chầy như mưa
Tháng giêng là gió hây hây
Tháng hai gió mát, trăng bay vào đền
Tháng ba gió đưa nước lên
Tháng tư gió đánh cho mềm ngọn cây
Tháng năm là tiết gió tây
Tháng sáu gió mát cấy cày tính sao
Tháng bảy gió lọt song đào
Tháng tám là tháng tạt vào hôm mai
Tháng chín là tháng gió ngoài
Tháng mười là tháng heo may rải đồng
Tháng một gió về mùa đông
Tháng chạp gió lạnh gió lùng, chàng ơi
Mười hai tháng gió tôi đã họa rồi
Mưa đâu, chàng họa một bài cùng nghe!
—o—
THÁNG MỘT THÁNG NHỚ EM THƯƠNG
Tháng giêng xuân tuyết mau mưa
Nhớ chàng những lúc sớm trưa vui cười
Tháng hai hoa đã nở rồi
Nhớ chàng em phải đứng ngồi thở than
Tháng ba nắng lửa mưa dầu
Nhớ chàng em những âu sầu chả tươi
Tháng tư sấm giục mưa rơi
Nhớ chàng thơ thẩn ra chơi vườn cà
Tháng năm gặt hái rồi rà
Nhớ chàng như thể nhớ hoa trên cành
Tháng sáu cày cấy chua canh
Nhớ chàng em phải lấn mình ra đi
Tháng bẩy thu tiết trở về
Nhớ chàng như nhớ lạng vàng trên tay
Tháng chín se lạnh gió bay
Nhớ chàng như thể bằng mây nhớ rồng
Tháng mười lúa đỏ đầy đồng
Nhớ chàng như chiếu đắp chung một giường
Tháng một tháng nhớ em thương
Tháng chạp chung chiếu chung giường chàng ơi
Mười hai tháng ấy chàng đi
Nhớ chàng em những đứng ngồi thở than!
—o—
THÁNG MỘT MẮC TUỔI MẸ CHA
Tháng mười mắc tuổi đôi ta
Tháng một tháng chạp mắc tuổi mẹ với cha hết rồi
—o—
THÁNG MỘT MẮC TUỔI ĐÔI TA
Lính anh là lính Đàng Trong
Anh dốc một lòng đi hỏi nàng kia
Tháng giêng anh mắc đi thề
Tháng hai đi dạo, trở về làm sao?
Tháng ba anh mắc khảo đao
Tháng tư tập súng, khi nao cho rồi
Tháng năm anh mắc kiệu voi
Tháng sáu anh mắc dọn chòi cầu Đông
Tháng bảy anh mắc thuyền rồng
Tháng tám anh mắc dọn trong công đường
Tháng chín anh mắc tải lương
Tháng mười anh mắc dọn đường vua ra
Tháng một mắc tuổi đôi ta
Tháng chạp mắc tuổi mẹ cha sinh thành
Nàng ơi nàng chớ trách anh!
—o—o—o—
NGÀY ĐẶC BIỆT TRONG THÁNG
ĐẠO PHẬT
– Ngày 17/11: Ngày vía A Di Đà đản sinh
ĐẠO MẪU
– Ngày 02/11: Tiệc Quan Lớn Đệ Nhị (Quan Thanh Tra Giám Sát – Đền Đồi Ngang)
– Ngày 02/11: Tiệc Chầu Đệ Nhị;
– Ngày 06/11: Tiệc Đản Nhật Vua Cha Nhạc Phủ Tản Viên Sơn Thánh;
– Ngày 10/11: Tiệc Chầu Mười Mỏ Ba (Tiệc Chầu Mười Đồng Mỏ)
– Ngày 10/11: Tiệc Cô Mười Mỏ Ba (Tiệc Cô Mười Đồng Mỏ)
– Ngày 11/11: Tiệc Quan Lớn Đệ Nhị (Tiệc đản nhật Quan lớn Thanh Tra Giám Sát);
ĐẠO TRẦN
– Ngày 01/11 (có nơi ghi 10/11) : Tiệc Phạm Ngũ Lão.
ĐẠO LÃO
– Ngày 11/11 : Ngày đản sinh của Thái ất chân nhân
– Tam Thanh tiết tức Thánh đản của 3 vị tôn thần tối cao trong Đạo giáo. Hàng năm vào ngày Đông chí là đản thần của Nguyên Thuỷ Thiên Tôn; ngày Hạ chí là đản thần của Linh Bảo Thiên Tôn; ngày rằm tháng 2 âm lịch là đản thần của Đạo Đức Thiên Tôn (Thái Thượng Lão Quân).
– Ngày 28/11 : Ngày mất của Trạng Trình
